We hebben allemaal te maken in ons leven met boosheid. Niemand uitgezonderd. Het is dan ook goed om goed te weten hoe je er het beste mee om kunt gaan.
Ook is het goed om te beseffen dat de menselijke boosheid verschillende kanten heeft. Goede kanten en slechte kanten en heel slechte kanten.
Hoe kun je met de goede kant van boosheid het best omgaan. En hoe kun je van die slechte en heel slechte manier van boos zijn af komen. Daar gaat het in dit document over.
Als jij of je omgeving last heeft van jouw boosheid, dan kun je bij allerlei therapeuten terecht. Maar er zijn ook geestelijke wegen, die in de Bijbel staan, die je kunt bewandelen.
Tenslotte maken we het persoonlijk. Hoe is het met mijn boosheid? Heb ik ook iets bitters in me? En wat ga ik daar de komende tijd mee doen.
Inleiding
Een goede kant van boosheid is, als het een reactie is op onrecht of als je voor jezelf moet opkomen. Dat je grenzen moet aangeven omdat er anders over je heen wordt gelopen. Als je boos wordt, kun je anderen laten zien dat er iets mis is in houding of gedrag van de ander.
Als je vaak boos bent of je kan helemaal niet meer uit je boosheid komen, dan heb je een probleem. Helemaal als je merkt dat je zuur en bitter bent geworden. Dan is het goed om hulp te zoeken. Waar komt die boosheid vandaan? Hoe zou ik er mee om kunnen gaan? Hoe zou ik er vanaf kunnen komen?
Psychologen en therapeuten kunnen je leren je boosheid te accepteren en er ook om mee leren gaan. Misschien ontdekken ze ook oorzaken en wat je er aan zou kunnen doen.
Er is ook een geestelijke weg om met je boosheid om te gaan. Verder op in dit document worden allerlei ‘hulpmiddelen’ getoond, die je zou kunnen gebruiken. Maar hieronder eerst de belangrijkste dingen, die de Bijbel ons leert over boosheid.
Zo geeft de Bijbel aan wat de oorzaken en gevolgen van boosheid kunnen zijn. En ook dat het kan leiden tot bitterheid en wat daar dan weer de gevolgen van zijn.
Wellicht heb je moeite hebt je boosheid te uiten. Dat kan ook. De psychologie heeft daar bijvoorbeeld een assertiviteitstraining voor. Dat kan goed werken bij degene, die tenminste wel een beetje boos kan worden. Als er meer aan de hand is, kun je ook beter een geestelijke weg bewandelen. Die is wel breder dan wat in dit document staat.
Dit document eindigt met een persoonlijke opdracht. Is jouw boosheid in balans, wat kan er beter.
Waarom worden we boos?
Onze boosheid kan diverse reden of oorzaken hebben. Ze staan in het onderste deel van het schema hieronder.
Onrecht en in het nauw gedreven worden overkomt iedereen, het overkwam ook Jezus. Zelfs Jezus had, hoewel hij alleen maar goed deed, te maken met haat. Zo erg zelfs dat men Hem wilde doden. Maar Hij kwam ook op voor zichzelf.
Van het verhaal van de verloren zoon, Lukas 25:28, kennen we de jaloezie van de oudste zoon. Dat was voor hem de aanleiding tot boosheid.
Van Simon de tovenaar, zie Handelingen 8:23 weten we dat hij een bitter mens was. Wellicht dat zijn tovenarij daarvan de oorzaak was. Bij tovenarij speelt haat en angst een belangrijke rol.
We weten ook, uit de pastorale praktijk, dat getraumatiseerde mensen uit het niets, enorm boos kunnen worden.
Er zijn nog meer oorzaken. Zo kan het een gewoonte zijn om steeds boos te worden. En ook, heel opmerkelijk, sommigen zijn bij de geboorte als baby al heel boos.
De gevolgen van boosheid
Boosheid kan tot allerlei gevolgen leiden. Dat het onrecht vermindert en dat men rekening met je houdt, dat is een mooi resultaat.
Maar boosheid kan ook leiden tot verbaal en fysiek geweld bijvoorbeeld. Je hebt ook passief agressief gedrag. Iemand doodzwijgen, niet reageren. Op die manier iemand stiekem straffen.
Boosheid kan ook in een soort spinnenweb zitten van allerlei oorzaken en gevolgen. Je kunt in een vicieuze cirkel terechtkomen. De ene nare daad lokt een nog grotere nare daad uit. Iemand wordt uitgescholden en geeft daarom de andere een klap.
In een groep kan zich dat ook manifesteren. Er kan in een groep, zelfs in een kerk, tweedracht en partijschappen ontstaan. Zie ook In het boek Galaten 5:20.
Boosheid kan gemakkelijk verinnerlijken, dan wordt het bitterheid. In ieder van ons huist ook wel iets van bitterheid, maar bij sommige mensen is dat zo erg geworden, dat ze geen positieve dingen meer kunnen zien en alleen maar kunnen klagen.
Boosheid en bitterheid kunnen ook leiden tot lichamelijke en psychische klachten. Als de bitterheid groot is, dan kun je ook psychiatrische klachten ontwikkelen. En als je geweld toepast kun je zomaar in de gevangenis belanden.
Het is goed om te beseffen dat er drie soorten geadresseerden zijn voor boosheid.
1. Andere mensen. Tot nu toe hebben we het vooral hierover.
2. De omgeving. Bijvoorbeeld: het leven, het weer, je werk en ook God. Eigenlijk zijn hier alle voorbeelden boosheid tegen God.
3. Jezelf. Boos zijn op jezelf. Sommige mensen haten zichzelf. Dit is de meest zelfvernietigende boosheid.
Het zal duidelijk zijn dat als je beter met je boosheid omgaat, dat je leven er dan een stuk beter uit zal gaan zien.
Hoe met boosheid om te gaan
Eerst enkele inleidende woorden. Het Grieks van het Nieuwe Testament kent drie soorten woorden voor boosheid. Het Griekse woord orge wellicht is door ons woord orgie wel van afgeleid, is de ‘gewone’ boodsheid. Het Griekse woord thymos, dat is laaiend boos zijn, woedend, witheet. En het Griekse woord pikria gaat over bitterheid.
In totaal komen in 71 teksten deze woorden voor. Rond orge 43 keer, thymos 18 keer en rond pikria 10 keer. Onze Bijbels vertalen die eerste twee woorden met boosheid, woede, toorn en kwaad. De laatste in het algemeen met bitter.
Opvallend is dat voor God de eerste twee woorden worden gebruikt, maar niet die van bitter. Onze God is niet bitter.
En hier dan de eerste woorden van Jezus over boosheid. Als je tegen een ander tekeer gaat of scheldt zul je je daarvoor moeten verantwoorden. Dus let op.
Matteüs 5:22. En ik zeg zelfs: ieder die in woede (orge) tegen zijn broeder of zuster tekeergaat, zal zich moeten verantwoorden voor het gerecht. Wie tegen hen “Nietsnut!” zegt, zal zich moeten verantwoorden voor het Sanhedrin. Wie “Dwaas!” zegt, zal voor het vuur van de Gehenna komen te staan. [NBV]
De apostel Paulus geeft hier zo’n heel spinnewebje van zaken rond boosheid. Allemaal niet goed.
2 Korintiërs 12:20. Want ik vrees dat ik, bij mijn komst, u misschien niet zal aantreffen zoals ik wil, en dat ik door u gevonden zal worden zoals u niet wilt, en dat er misschien ruzies, afgunst, woede-uitbarstingen (thymos), egoïsme, kwaadsprekerij, laster, verwaandheid en wanorde zullen zijn [HSV]
De sleutel om hiervan af te komen is bekering van onreinheid, hoererij en losbandigheid, zie vervolgens vers 21. Dit zijn blijkbaar de oorzaken waardoor het kwaad en de boosheid binnenkomt met al zijn ellende. Oorzaken die nog achter die oorzaken te vinden zijn, die in het schema zijn genoemd.
En dit is een advies van de apostel Paulus aan de Efeziërs, die voor iedereen is toe te passen.
Efeziërs 4:26. Als u boos wordt, zondig dan niet: laat de zon niet ondergaan over uw boosheid, geef de duivel geen kans.
Soms heb je de neiging om over iets steeds bozer te worden, dat geeft het Griekse woord aan dat hier met boosheid is vertaald. Daarom goed om voordat je gaat slapen, je boosheid af te leggen. Dan geef je de duivel geen kans met al die dingen waarmee hij je wil verleiden: schelden, geweld plegen, haten, wraak nemen etc.
En dan een tekst van de apostel Jakobus. Laat je niet snel boos maken.
Jacobus 1:19-20. Geliefde broeders en zusters, onthoud dit goed: ieder mens moet zich haasten om te luisteren, maar traag zijn om te spreken, traag ook in het kwaad worden. Want de woede van een mens brengt niets voort dat in Gods ogen rechtvaardig is.
Voor nog meer adviezen lees de studie over omgaan met boosheid.
De boosheid van God
Van de teksten in het Nieuwe Testament over boosheid gaat ongeveer een kwart over de boosheid van God. Je leest dan in onze Bijbels over de toorn van God of dat God woedend is.
Was Jezus ook wel eens boos? Eenmaal staat letterlijk in het evangelie dat Jezus boos is. Dat gebeurde in een synagoge. Ze gingen letten op Jezus om te zien wat hij zou doen op sabbat, zodat ze hem konden betrappen op het overtreden van de Joodse sabbatgeboden. Maar bij Jezus ging het gebod om de naaste lief te hebben, in dit geval om te genezen, boven het sabbat gebod. Voor deze leraren was het sabbat gebod heiliger, dan de nood van een mens.
Dit is de tekst.
Marcus 3:5-6. Hij keek hen boos aan, maar ook diepbedroefd vanwege hun hardleersheid, en toen zei hij tegen de man die in het midden stond: ‘Steek uw hand uit.’ Hij stak zijn hand uit en er kwam weer leven in. De farizeeën verlieten de synagoge en gingen meteen met de herodianen overleggen hoe ze hem uit de weg zouden kunnen ruimen. [NBV]
Leiders die regels belangrijker vinden dan de nood van een mens krijgen met een boze Jezus te maken.
Een ander voorbeeld van boosheid van Jezus is de tempelreiniging. Er staat geen uitleg waarom Jezus dit deed. Het lijkt mij dat het was vanwege de verontreiniging van de dienst in de tempel. Iets wat God gaf tot heil van de mensen moet zuiver blijven. Deze plaats was bestemd voor gebed en niet voor handel. Het verhaal staat o.a. in Johannes 2:13-17.
Toen iemand Jezus een klap gaf, kwam Jezus voor zichzelf op.
Johannes 18:22-23. Toen Jezus dat zei gaf één van de dienaren die erbij stonden, hem een klap in het gezicht: ‘Is dat een manier om de hogepriester te antwoorden?’ Jezus zei: ‘Als ik iets verkeerds gezegd heb, zeg dan wat er verkeerd was, maar als het juist is wat ik heb gezegd, waarom slaat u me dan?’ [NBV]
De boosheid van Jezus wordt genoemd, maar ook de boosheid van God de Vader. Er zijn wel achttien teksten in het Nieuwe Testament, die gaan over de boosheid, toorn of woede van God.
Het is goed om te beseffen dat, als God boos is, dat het nog niet betekent dat hij straft. Het is net als bij mensen een signaal, dat je heel serieus moet nemen. Ik heb het Griekse woord voor straf nog niet in het Nieuwe Testament gevonden.
Er zijn drie redenen in de Bijbel te vinden voor de boosheid van God.
De eerste is dat het volk Israël onder ede had beloofd om de geboden van God te houden. Die ten diepste bedoeld zijn voor het welzijn van het volk.
Een tweede reden is dat God vrede en rust en recht met de schepping voor ogen had. Als er daden zijn, die hier totaal niet mee in overeenstemming zijn dan wordt God boos.
Romeinen 1:18. En vanuit de hemel openbaart Gods toorn zich over al het kwaad en onrecht van hen die met hun onrechtvaardigheid de waarheid geweld aandoen. [NBV]
En de derde reden is dat de boosheid van God er is om indruk te maken op het eigen volk, Israël en die met haar verbonden zijnn.
Romeinen 9:22. God heeft degenen die het voorwerp van zijn toorn zijn en die hij heeft bestemd voor de ondergang, met veel geduld verdragen omdat hij zijn toorn ook wil tonen en zijn macht kenbaar wil maken. [NBV]
Het is goed om de boosheid van God op een of andere manier na te volgen. We mogen best verontwaardigd zijn als mensen, die zeggen christen te zijn, niet naar Jezus willen luisteren. Het is ook goed om boos te worden als we onrecht zien. Het is ook goed om die boosheid dan ook te laten zien.
Ben je bitter?
Boosheid, die te lang duurt leidt tot bitterheid. Ook boosheid, die je niet laat merken leidt tot bitterheid. Het is met bitterheid als een plant. Als je de plant steeds voedt dan gaan zijn wortels steeds dieper en wordt zijn omvang steeds groter.
Het boek van de Hebreeën spreekt van een wortel van bitterheid.
Hebreeën 12:14-15. Jaag de vrede na met allen, en de heiliging, zonder welke niemand de Heere zal zien. Zie erop toe dat niemand achteropraakt in de genade van God, en dat er geen enkele wortel van bitterheid (pikria) opschiet en onrust veroorzaakt zodat daardoor velen bezoedeld worden. [NBV]
Als je last hebt van een wortel van bitterheid, dan kan het van kwaad tot erger gaan.
Zo schetst de apostel Paulus het beeld van de mensen, die met het kwaad van boosheid leven.
Romeinen 3:13-14. Hun keel is een open graf, met hun tong plegen zij bedrog, addergif is onder hun lippen. Hun mond is vol vervloeking en bitterheid. [HSV, de tekst uit vers 14 is een citaat uit Psalm 10:7]
Toch er ook redding mogelijk voor deze mensen. De tekst gaat op deze manier nog enkele verzen op deze manier verder, maar in vers 22 staat dat door geloof, vertrouwen in Jezus we gerechtigheid zullen ontvangen.
De hulpmiddelen van God
Er zijn allerlei mogelijkheden voor hulp. Hoe zouden we ze noemen? Voorzieningen of hulpmiddelen. Dit zijn ze.
God wil ons innerlijk vernieuwen door de Heilige Geest. Galaten 5:22. Dat is de geweldige hulp.
Als je iemand haat is een goed hulpmiddel ‘vergeving’. Als je jezelf haat dan is jezelf vergeven een goed middel.
Als je boos bent op iemand, dan is een goed hulpmiddel ook ‘voor die persoon een zegen uitspreken’. Als je boos bent op jezelf, dan ook voor jezelf een zegen uitspreken.
Als je boos bent op je omstandigheden, dan is een goed hulpmiddel ‘danken’.
Als je boos bent op God, dan is een goed hulpmiddel ‘lofprijzing’.
Als je het onrecht verschrikkelijk vindt, dat is het goed te beseffen dat God de rechter is. God is degene, die het onrecht vereffent.
Nog een paar tips vanuit de Bijbel.
1. Leer om je boosheid te ‘managen’.
Spreuken 29:11. Een dwaas laat heel zijn geest de vrije loop, maar een wijze houdt die in toom. [HSV]
Stel iemand belt als je boos bent. Dan kun je ook ineens weer aardig doen. Je kunt meer dan je denkt.
2. Realiseer je het gevolg.
Spreuken 29:22. Een toornig man verwekt ruzie, een driftige maakt de overtredingen talrijk. [HSV]
3. Reflecteer voor je reageert.
Psalm 141:3. HEERE, zet een wacht voor mijn mond, behoed de deur van mijn lippen. [HSV]
4. Laat je boosheid niet verworden tot bitterheid.
Het kan ook zo zijn dat er iemand anders boos op je is. Als je merkt dat iemand boos op je is, dan is het goed om te overwegen of je iets fout hebt gedaan. En je af te vragen: ‘Heeft die ander een punt of niet’. Excuus maken helpt een ander om te vergeven.
Kinderen moeten leren op een goede manier boos te zijn. Daarmee geven ze grenzen aan voor hun omgeving. Kinderen en volwassenen, die niet of nauwelijks boos worden zijn kwetsbaar.
Goed om dit lied mee te zingen. Opwekking 358.
Uw tederheid genas,
wat er bitter in mij was.
Uw heil neem ik aan, o Heer.
Uw liefde overwon,
keerde al mijn boosheid om.
Uw heil neem ik aan, o Heer.
Hoe is het met mijn boosheid?
Hier de opdracht voor ieder persoonlijk.
Hoe is het met mijn eigen boosheid op een schaal van één tot tien. Misschien eerst maar de onderstaande lijst per punt een cijfer geven.
En wat zouden de oorzaken van je boosheid zijn.
1. Is er haat in mijn leven op mensen ?
2. Afgunst in mijn leven op iemand ?
3. Is mijn boosheid een gewoonte geworden?
4. Word ik soms onvoorspelbaar boos als iets mij blijkbaar raakt?
5. Ben ik op mezelf boos?
6. Ben ik boos op God?
7. Ben ik boos op mijn omstandigheden.
En van die andere kant.
8. Kan ik voldoende voor mezelf opkomen?
En nog een paar vragen om te beantwoorden.
1. Heb je wel eens wraak genomen?
2. Scheld je wel eens op iemand?
3. Heb je wel eens iemand vervloekt of verwenst.
4. Heb je wel eens iemand geslagen?
Als mensen hebben we allemaal een verschillend temperament. Als je flegmatiek bent zul je minder snel boos worden. Het nadeel van een flegmatiek karakter is, dat als je echt boos wordt, het moeilijk is om het weer kwijt te raken. Als je zo iemand bent is het verstandig om te leren al eerder te protesteren.
Maar een ander met veel temperament moet leren tot tien te tellen. Leren omgaan met je temperament.
Spreuken 25:28. Zoals een opengebroken stad zonder muur, zo is een man die zijn geest niet in bedwang houdt. [HSV]
En tenlotte nog een interessante vraag. Hoort boosheid bij de gevallen wereld of was men destijds in het paradijs ook wel boos. Dan komt ook de vraag of we straks op de nieuwe aarde ook wel eens boos zullen zijn, of is het dan niet meer nodig?