Deze studie is niet zozeer een studie van de Bijbel maar een studie hoe we als kerk aan de sacramenten zijn gekomen en wat de bedoeling was van de sacramenten.
De bedoeling was vooral om ons geloof te bouwen. Hoe dat ging zullen we zien.
De studie is nog niet compleet.
Wat is een sacrament?
Het woord sacrament is niet een woord dat in de Bijbel staat. Het is een woord dat in de loop van de tijd in de kerk is zwang is gekomen, maar wat wel verbonden is met dingen, die in de Bijbel staan.
Een sacrament heeft te maken met iets uit de wereld van God dat naar ons toekomt. Zoiets dat van God naar ons toekomst noemen we heilig. Er komt dus iets heiligs naar ons en heeft de bedoeling dat wij daarmee omgaan zoals het heilige is bedoeld.
Het Latijnse woord, waarvan het Nederlandse woord is afgeleid, is sacramentum. Komt van sacrare = heilig maken, wijden. In dit verband wordt ook wel consecreren gebruikt waarin hetzelfde woord sacrare zit.
Het leven hier is voor een groot deel niet heilig, maar wordt wel heilig door iets dat uit de wereld van God komt. Alles wat uit de wereld van God komt kan leiden tot het maken van iets dat heilig wordt.
Wat zijn de dingen die uit de wereld van God komen? Een woord van God uit de Bijbel of wat in je klinkt door de Heilige Geest. Dat woord kunnen mensen heiligen. Jezus, die nabij komt kan ook een heiligende werking hebben. Je komt daardoor meer in Gods wereld. Toen Jezus zei: ‘Wordt ziende’ en de mensen werden ziende. Dat was ook iets uit Gods wereld.
Van Gods richtlijnen maken we praktijk
De Bijbel geeft dikwijls globale lijnen aan voor ons leven, ook voor het leven van gemeenschappen. Gemeenschappen maken keuzen: wat doen we als we bij elkaar komen. Daar geeft God allerlei vrijheden in.
Zo ontstonden de katholieke en de protestantse kerkdiensten en de evangelische samenkomsten. God geeft alleen uitgangspunten aan voor samenkomsten maar verder is het naar eigen inzicht.
Zo ontstonden ook de leiderschapsstructuren voor de gemeenschappen. In protestantse kerken predikanten oftewel dominees, ouderlingen, diakenen en kerkrentmeesters. Wel goed om te bedenken dat het menselijke oplossingen zijn voor het bestuur van een gemeenschap.
De Heilige Geest geeft geestelijke bedieningen aan mensen apostelen, profeten, herder, leraars en evangelisten. Het is goed als deze mensen binnen de leiderschapsculturen de ruimte krijgen voor hun bedieningen.
Zo heeft de katholieke gemeenschap een lijstje van zeven heilige dingen bepaalt dat dat hun sacramenten zijn. De protestantse gemeenschappen onderscheiden er maar twee: de doop en het avondmaal.
Verdieping wat is een sacrament
In een boek kwam ik deze omschrijving van een sacrament tegen. Sacramenten zijn “Tekens, die werkdadig zijn”.
Hier staan dus twee dingen in: tekens en werkdadig. Tekens zijn opvallende dingen, die ons helpen te begrijpen wat het sacrament is. En werkdadig is wat het uitwerkt.
Tekens zijn zichtbare dingen in onze wereld, die aangereikt zijn vanuit de geestelijke wereld. Bijvoorbeeld het water bij de doop. Brood en wijn bij het avondmaal. Water, brood en wijn zijn gewone aardse dingen, die doordat we ze bewust op aangeven van God kiezen een geestelijke betekenis krijgen. Let op het het woord ’teken in het woord ‘betekenis’.
Ontwikkeling in de geschiedenis.
De sacramenten en ook de liturgie zijn in de eerste eeuwen van de kerk ontstaan.
Om de ontwikkeling uit te leggen kreeg ik dit beeld. Het Oude Testament en de gewoonten vanuit het Jodendom zijn als een soort gebouw. Daar werd in die eerste eeuwen bijgebouwen bij gemaakt.
Zo werden allerlei geschriften opgesteld, die later het Nieuwe Testament zouden worden. Een prachtig bijgebouw. Waar we tot nu toe veel zegen door ontvangen.
Nog weer wat later werd er steeds meer liturgie waaronder de sacramenten bij ontwikkeld. Ook een mooi bijgebouw aanvankelijk. Maar in de loop der jaren of beter gezegd van de eeuwen werden aan dat bijgebouw allerlei zaken toegevoegd. Het bijgebouw werd steeds groter totdat het oorspronkelijke gebouw nauwelijks meer zichtbaar was.
In het begin werden allerlei vooraf schaduwen uit het Oude Testament bij een sacrament naar voren gehaald. Denk aan het verhaal van Noach en de doortocht door de Rode Zee bij het sacrament van de doop. En denk aan het brood en de wijn, die Abraham bij Melchisedek ontving.
In de tijd van de Reformatie werd de hele Bijbel waaronder het Oude Testament weer gelezen en gewaardeerd. Het enorme bijgebouw liturgie en sacramenten werd ingrijpend gestript.
In het onderwijs van de Protestantse kerk zoals bijvoorbeeld in de Heidelbergse Catechismus gaan nog zes van de 52 hoofstukken, hier ‘zondagen’ genoemd over de sacramenten. Allerlei beelden uit de vroege kerk hebben hier nog steeds, gelukkig, een plek.
Onderwijs bij de Protestanten
In de Heidelbergse Catechismus is een heel deel over de sacramenten opgenomen. Deze catechismus is in 52 zondagen verdeeld met voor iedere zondag enkele vragen.
Zondag 25, vraag 65 tot en met Zondag 30 vraag 82 gaan over de sacramenten.
Zondag 25 gaat over de sacramenten in het algemeen. Hier citaten van de antwoord en bij vraag 68 ook de vraag.
Antwoord 65: “Van den Heilige Geest, Die het geloof in onze harten werkt, … en het sterkt door het gebruik van de Sacramenten”.
Antwoord 66: “De Sacramenten zijn heilige zichtbare waartekenen en zegelen, van God ingezet, opdat Hij ons door het gebruik daarvan
de belofte des Evangelies des te beter te verstaan geve en verzegele;
namelijk, dat Hij ons vanwege het enige slachtoffer van Christus
aan het kruis volbracht, vergeving der zonden en het eeuwige leven
uit genade schenkt”.
Antwoord 67: “… de Heilige Geest … verzekert ons door de Sacramenten,
dat onze volkomen zaligheid in de enige offerande van Christus staat, …”
Vraag 68: “Hoeveel Sacramenten heeft Christus in het Nieuwe Verbond of Testament ingezet?” Antwoord 68: Twee, namelijk den Heiligen Doop en het Heilig Avondmaal.
In de Heidelbergse Catechismus zijn ook bewijsteksten uit de Bijbel toegevoegd. Het zijn vooral indirecte verwijzingen, want het woord sacrament komt niet in de Bijbel voor. Bij vraag en antwoord 68 staan geen bewijsteksten. Is ook een keuze van de kerk.
Zondagen 26 en 27 gaan over de doop en zondag 28, 29 en 30 gaan over het avondmaal.
Onderwijs bij de Katholieken
<<moet nog worden toegevoegd>>
Overwegingen
De sacramenten en de liturgie zijn in de eerste eeuwen van de kerk ontstaan en zijn daarna verder uitgebouwd. De Reformatoren hebben in de 16de eeuw deze liturgie en de sacramenten fors teruggesnoeid. Het terugsnoeien ging zowel over het aantal sacramenten als de bijbehorende vormen en de ideeën over de sacramenten.
Belangrijke vragen zijn, hebben de liturgie en de sacramenten iets goeds aan de kerk toegevoegd. Alleen in de beginfase, maar later ook nog? Hebben de reformatoren teveel of te weinig gesnoeid of niet goed gesnoeid? Dat zijn enkele vragen.