In de brief van Jacobus is een prachtige tekst over een rechtvaardige te lezen. Het is een tekst, die de kerk gebruikt bij de ziekenzalving.

Jacobus 5:16. Beken elkaar uw zonden en bid voor elkaar, dan zult u genezen. Want het gebed van een rechtvaardige is krachtig en mist zijn uitwerking niet.

Naast het Nieuwe Testament spreekt ook het Oude Testament over rechtvaardige mensen. Het begrip hielp het volk Israël te weten wat een rechtvaardig mens zijn inhield en welke gevolgen dit zou hebben op het eigen leven en het leven in de omgeving.

Jammer dat het in de kerk een onbekend begrip is. Deze studie is een poging om daar verandering in te brengen.

De citaten van teksten uit de Bijbel komen uit de NBV of NBV21 vertaling tenzij anders aangegeven.

Overzicht gebruikte woorden

Dit zijn de woorden van het Hebreeuws en het Grieks woord, die je kunt vertalen met ‘rechtvaardige’.

	Woord	Soort woord	Strong	Opmerkingen
1	צַדִּיק tsaddiyq	Bijvoeglijk naamwoord	H6662	Rechtvaardige. Komt 206 keer voor in 197 verzen. KJV: righteous (162x), just (42x), righteous man (1x), lawful (1x).
2	δίκαιος dikaios	Bijvoeglijk naamwoord	G1342 SB1203	Rechtvaardige. Komt 81 keer voor in 76 verzen. KJV: righteous (41x), just (33x), right (5x), meet (2x).

In het Hebreeuws is er geen zelfstandig naamwoord ‘rechtvaardige’. Het gaat hier om een bijvoeglijk naamwoord. Een mens is in de Bijbel in de eerste plaats een mens. Je hebt kwade mensen, wetteloze mensen en dus ook rechtvaardige mensen.

Het Hebreeuwse woord tsaddiek komt zo’n tweehonderd keer voor in het Oude Testament. Een veel voorkomend begrip dus. Er is ook nog een werkwoord rond dit woord, dat is het woord tsadak Strong H6663 dat je zou kunnen vertalen met rechtvaardig verklaren. Dit woord kom je in onderstaande teksten ook tegen. De rechtvaardige mens rechtvaardig verklaren.

De meest voorkomende vertaling van het woord tsaddiek is ‘rechtvaardige’. Een enkele keer wordt het met het woord ‘rechtschapen’ vertaald. De NBG doet dat twee keer namelijk in Ezechiël 23:45 en in Matteüs 1:19 waar het gaat over  Jozef, de man van Maria. Hij wordt rechtschapen genoemd. De NBV vertaalt het woord tsaddiek 15 keer met rechtschapen.

De NBV vertaalt ook met ‘onschuldige’. Dat lijkt mij geen goed woord. Een tsaddiek denkt en doet namelijk goede dingen, dat staat voorop. De rechtvaardige zal best wel eens ergens schuldig aan zijn, zie maar de mensen die in de Bijbel rechtvaardigen worden genoemd. Het woord ‘onschuldige’ past bij de Nederlandse schuldcultuur en past niet bij de cultuur in het Midden Oosten. Dat is eerder een schaamcultuur.

De rechtvaardige in het Oude Testament

De eerste mens, die in de Bijbel, een rechtvaardige wordt genoemd is Noach.
Genesis 6:9. Dit is de geschiedenis van Noach en zijn nakomelingen. Noach was een rechtschapen man; hij was in zijn tijd de enige die een voorbeeldig leven leidde, in nauwe verbondenheid met God.
Genesis 7:1. Toen zei de HEER tegen Noach: Ga de ark in, samen met je hele gezin, want ik heb gezien dat jij als enige van deze generatie rechtschapen bent.

Daarna komt het woord voor bij de geschiedenis als Abraham voor zijn neef Lot pleit bij God. Abraham wordt niet een rechtvaardige genoemd in de Bijbel, maar dat is hij zeker wel natuurlijk.

Hier pleit de rechtvaardige Abraham voor de stad waar zijn neef Lot met zijn gezin woont.
Genesis 18:23. En Abraham kwam dichterbij en zei: Zult U ook de rechtvaardige tegelijk met de goddeloze wegvagen?

Opmerking: het antwoord op deze vraag van Abraham lijkt te zijn: “Nee, dat is niet Gods bedoeling, om de rechtvaardige het kwaad te laten ondergaan”. Blijkbaar moet er een betekenisvolle groep rechtvaardigen zijn in een stad om de veroordeling te voorkomen. Anders kan de hemelse rechter, die rechtvaardig is, niet positief oordelen.

Uiteindelijk bleken in de stad Sodom nog geen tien rechtvaardigen te zijn, zie vers 24. Dat geeft wel aan dat niet zomaar iemand een rechtvaardige is. Aan de andere kant wordt Lot wel onder de rechtvaardigen gerekend, terwijl hij een mens was met gebreken volgens 2 Petrus 2:7-8.

In dit vers 23 worden rechtvaardigen tegenover goddelozen gezet. In het Hebreeuws gaat het echter niet over goddelozen maar over slechte mensen (Strong H7563). Hier zie je ‘onze’ theologie tegenover die van de Bijbel. Bij ons gaat het er om of je leeft met God of je leeft zonder God. In het Hebreeuws gaat het er om of je goed of slecht handelt. Natuurlijk voor een goed leven heb je God nodig.

Rechtvaardige en slechte mensen worden in de Bijbel steeds tegenover elkaar gezet. In het Oude Testament in totaal in 81 teksten. De teksten roepen op tot bekering: doe als een rechtvaardige. En doe niet als de slechte mensen. Hieronder staan zes van die teksten, uit het boek van de Spreuken.

Torah:
In de eerste vijf boeken van Mozes, de Torah komen verder nog zeven teksten voor, die spreken over de tsaddiek.

Genesis 20:4. Abimelek nu was niet tot haar genaderd. En hij zeide: Here, zult Gij dan een rechtvaardig volk doden?
Opmerking: hier pleit Abimelech, de koning van Gerar in zijn gebed tot God voor zijn volk. Er is sprake van een rechtvaardig volk.

Exodus 9:27. Toen stuurde de farao boden en hij liet Mozes en Aäron roepen, en zei tegen hen: Ik heb deze keer gezondigd. De HEERE is de Rechtvaardige. Ik daarentegen en mijn volk zijn de schuldigen. [HSV]
Opmerking: de HEER wordt ook als rechtvaardige genoemd. Zo weten we aan wie een rechtvaardige zich heeft te spiegelen.

Exodus 23:7-8. Houd u ver van bedrieglijke zaken. Een onschuldige en een rechtvaardige mag u niet doden, want Ik zal de schuldige niet rechtvaardig verklaren. U mag geen geschenk aannemen, want het geschenk maakt zienden blind en verdraait de woorden van de rechtvaardigen. [HSV]

Deuteronomium 4:8. En welk groot volk is er dat zulke rechtvaardige verordeningen en bepalingen heeft als heel deze wet, die ik u heden voorhoud? [HSV]
Opmerking: er zijn ook rechtvaardige verordeningen.

Deuteronomium 16:19. U mag de rechtsgang niet beïnvloeden en niet partijdig zijn. U mag geen steekpenningen aannemen, want steekpenningen maken het oog van de wijze blind en de stem van de rechtvaardige vals.

Deuteronomium 25:1. Wanneer er tussen mannen onenigheid is en zij voor het gerecht komen en men over hen rechtspreekt, dan moet men de rechtvaardige rechtvaardig verklaren en de schuldige schuldig verklaren. [HSV]

Deuteronomium 32:4. Hij is een rots, hij staat voor recht; alles wat hij doet is volmaakt. Trouw is God, rechtvaardig en zuiver, in hem is geen spoor van kwaad.
Opmerking: hier God is een rechtvaardige.

Uit de veelheid van teksten over de rechtvaardige in de andere boeken van het Oude Testament kies ik nog onderstaande teksten.

Psalm 37:25-26. Ooit was ik jong, nu ben ik oud, en nooit zag ik dat een rechtvaardige werd verlaten, nooit zag ik zijn kinderen zoeken naar brood; hij is vol mededogen en leent uit, elke dag, en zijn nageslacht is een bron van zegen.
Opmerking: dit is tekst van de NBV21. De NBV heeft als laatste deel: ‘voor zijn kinderen is hij een zegen’.

Deze teksten uit het boek van de Spreuken gaan over het verschil tussen een rechtvaardig mens en een kwaad mens.
Spreuken 10:16. Het loon van een rechtvaardige is een gelukkig leven, goddeloosheid leidt alleen tot zonde.
Spreuken 10:20. De uitspraken van een rechtvaardige zijn als zuiver zilver, de gedachten van een goddeloze zijn niets waard.

Spreuken 11:18. De winst van een goddeloze is bedrieglijk, het loon van een rechtvaardige is duurzaam.

Spreuken 29:2. Als rechtvaardigen heersen, is het volk verheugd, als een goddeloze aan de macht is, jammert het volk.
Spreuken 29:6. Een boosdoener verstrikt zich in zijn kwade daden, een rechtvaardige jubelt en juicht.
Spreuken 29:7. Een rechtvaardige erkent de rechten van de armen, een goddeloze is daar blind voor.

En dan hier nog enkele teksten uit de boeken van de profeten.

Jesaja 3:10. Gelukkig de rechtvaardige, het gaat hem goed, hij zal de vruchten plukken van zijn daden.

Jesaja 24:16. Van het einde der aarde horen wij zingen: “Hulde aan de rechtvaardige!”
Opmerking: dit is een bijzondere tekst; ziet Jesaja zijn HEER (JHWH), Zijn Zoon of gaat het toch om een mens?

Habakuk 2:4. De rechtvaardige zal door zijn geloof leven. [NBG, HSV en SV zelfde vertaling]
Opmerking: deze tekst wordt drie keer in het Nieuwe Testament geciteerd, zie hieronder. Een tekst om uit het hoofd te leren.

De rechtvaardige in het Nieuwe Testament

Van de 81 keer dat het woord rechtvaardige voorkomt in het Nieuwe Testament heb ik de onderstaande teksten uitgekozen omdat er iets van te leren valt. Een persoonlijke selectie dus.

Net als in het Oude bestaat ook in het Nieuwe Testament het woord ‘rechtvaardige’ niet als zelfstandig naamwoord. De rechtvaardige bestaat alleen als bijvoeglijk naamwoord. Het is geen aparte categorie mens, je kunt alleen over een mens zeggen, dat hij of zij een rechtvaardig mens is.

Jezus noemt Abel, een rechtvaardige, een van de zonen van Adam en Eva, Genesis 4. Hij leefde eerder dan Noach die ook een rechtvaardig werd genoemd.
Matteüs 23:35. … opdat over u kome al het rechtvaardige bloed, dat vergoten werd op de aarde, van het bloed van Abel, de rechtvaardige, tot het bloed van Zacharias, de zoon van Berekja, die gij vermoord hebt tussen het tempelhuis en het altaar. [NBG]

Dit zijn de drie teksten in het Nieuwe Testament, die de tekst van Habakuk uit het Oude Testament citeren. Het gaat om vertrouwen op God voor je dagelijks leven.
Romeinen 1:17. Want gerechtigheid Gods wordt daarin geopenbaard uit geloof tot geloof, gelijk geschreven staat: De rechtvaardige zal uit geloof leven. [NBG]
Opmerking: vanuit je leven met God in volle vertrouwen komt de goedheid van God tot ons.

Galaten 3:11. En dat door de wet niemand voor God gerechtvaardigd wordt, is duidelijk; immers, de rechtvaardige zal uit geloof leven. [NBG]
Opmerking: het gaat er niet om dat je precies leeft volgens de regels, het gaat er om dat je dagelijks leeft met God.

Hebreeën 10:38. .. en mijn rechtvaardige zal uit geloof leven; maar als hij nalatig wordt, dan heeft mijn ziel in hem geen welbehagen. [NBG]
Opmerking: hou dat leven met God je hele leven vol.

Hieronder eerst drie uitspraken van Jezus en verder nog van Paulus, Petrus en Johannes.

Matteüs 10:41. Wie een profeet ontvangt als profeet, zal het loon van een profeet ontvangen; en wie een rechtvaardige ontvangt als rechtvaardige, zal het loon van een rechtvaardige ontvangen.
Opmerking: het loon van een profeet is groot. In het Spreukenboek zijn de mooie beloningen van een rechtvaardige beschreven.

Lukas 14:14. Dan zult u gelukkig zijn, zij kunnen voor u dan wel niets terugdoen, maar u zult ervoor beloond worden bij de opstanding van de rechtvaardigen.
Opmerking: de rechtvaardigen zullen opstaan ten leven.

Lukas 15:7. Ik zeg u: zo zal er in de hemel meer vreugde zijn over één zondaar die tot inkeer komt dan over negenennegentig rechtvaardigen die geen inkeer nodig hebben.
Opmerking: je kunt deze tekst cynisch lezen, de rechtvaardigen zijn dan degene, die zichzelf rechtvaardig vinden. Je kunt deze tekst ook lezen zoals het er staat. Rechtvaardigen hebben de inkeer al achter de rug, voor hen is geen inkeer meer nodig.

Romeinen 5:7. Want niet licht zal iemand voor een rechtvaardige sterven maar misschien heeft iemand nog de moed voor een goede te sterven?
Opmerking: hier staat een oplopende trap, goede mensen zijn nog meer waard dan rechtvaardige mensen.

1 Timoteüs 1:9. .. wel wetend, dat de wet niet gesteld is voor de rechtvaardige, maar voor wettelozen en tuchtelozen, voor goddelozen en zondaars, voor onverlaten en onheiligen, voor vadermoorders en moedermoorders en doodslagers,
Opmerking: deze tekst sluit aan bij de nuchtere uitleg van Lukas 15:7. De rechtvaardige doen vanzelf de dingen goed, anderen moet erop worden gewezen.

1 Petrus 4:18. En indien de rechtvaardige ternauwernood behouden wordt, waar zal dan de goddeloze en zondaar verschijnen?
Opmerking: let op het accent bij behouden in de Bijbel gaat vooral over het huidige leven. Zodat je een goed leven leidt.

2 Petrus 2:7-8. … maar de rechtvaardige Lot, die zwaar te lijden had onder de losbandige wandel dier zedelozen, heeft behouden want deze rechtvaardige heeft, onder hen wonende, dag aan dag zijn rechtvaardige ziel gekweld door het zien en horen van hun tegen alle wet ingaande werken.

1 Johannes 2:1. Kinderen, ik schrijf u dit opdat u niet zondigt. Mocht een van u echter toch zondigen, dan hebben wij een pleitbezorger bij de Vader: Jezus Christus, de rechtvaardige.
Opmerking: Johannes gaat ervan uit dat zondigen voor christenen een uitzondering is.

1 Johannes 2:29. U weet dat hij (God) rechtvaardig is, en u moet daarom wel inzien dat ieder die rechtvaardig leeft uit God geboren is.
Opmerking: door rechtvaardig te leven laten we zien wie God is.

1 Johannes 3:7-8a. Kinderen, laat niemand u misleiden: wie rechtvaardig leeft is een rechtvaardige, zoals ook Jezus rechtvaardig is, en wie zondigt komt uit de duivel voort, want de duivel heeft vanaf het begin gezondigd.

Wat kunnen we leren van deze teksten?

Een rechtvaardige is iemand die leeft in nauwe verbondenheid met God en God gehoorzaam is. Zie o.a. Abel in Genesis 4 en Noach in Genesis 6.

De aanwezigheid van rechtvaardigen voorkomt ellende, zie bij Sodom in Genesis 18. Een rechtvaardige heerser is een zegen voor het land. Zie Spreuken.

Tegenover de rechtvaardigen staan de slechte en kwade mensen, zie Genesis 18 over Sodom en diverse andere teksten zoals in het Spreukenboek. Dat roept op tot een keuze. Tot welke groep wil jij horen?

Een rechtvaardige is zeker geen foutloos iemand. Denk aan de rechtvaardige Lot. Zie 2 Petrus 2:7-8.

Er kan ook sprake zijn van een rechtvaardig volk, zie Genesis 20. Het gaat in deze tekst zelf niet om het volk Israël, maar om een volk uit de volken. Zo zouden we ons af kunnen vragen: “Is Nederland een rechtvaardige natie”? “Je kunt ‘nee’ zeggen, maar mijn persoonlijke mening is ‘ja’. De wetgeving staat in het algemeen dichtbij de Bijbel, er is goede rechtspraak en er is zorg voor armen, zwakken en vreemdelingen.

Niet alleen mensen, maar ook de HEER wordt de rechtvaardige genoemd, zie Exodus 9 en Deuteronomium 32. En de Zoon van God ook, zie Jesaja 24 en 1 Johannes 2:1.

Let er in de rechtspraak op dat je een rechtvaardige geen onrecht aandoet. Anders haal je de woede van God op je hals. Zie Exodus 23, Deuteronomium 16 en 25 en Matteüs 23.

Daarentegen ontvangt iemand die een rechtvaardige ontvangt als een rechtvaardige, het loon van een rechtvaardige, zie Matteus 10.

Je kunt ook spreken over rechtvaardige verordeningen en bepalingen, zie Deuteronomium 4. Hoe is het met de wetgeving in Nederland? In het algemeen rechtvaardig denk ik. Niet altijd.

Het loon van een rechtvaardige is een gelukkig en duurzaam leven, zie Spreuken en Jesaja. Belangrijk om deze woorden in geloof en blijdschap te ontvangen!!

De rechtvaardige leeft uit geloof, zie Habakuk. Leven uit geloof is leven in vertrouwen op God. Dat wat God zegt dat het waar is. En dat je dat ook doet. Leven uit geloof is een geestelijke vaardigheid.

Er zal een opstanding komen van de rechtvaardigen, zie Lukas 14. Prijs de Heer! Halleluja.

De rechtvaardigen horen er al bij, die hebben geen inkeer nodig. Een zondaar die zich bekeert wordt toegevoegd aan de kring, die behouden wordt. Een feest waard, zie Lukas 15.

De wet is niet bedoeld voor de rechtvaardigen, want die weten wel wat ze moeten doen, maar voor mensen, die nog moeten leren. Zie 1 Timoteüs.

De weg naar behoud voor een mens is smal. Zelfs een rechtvaardige wordt ternauwernood behouden. Let op: behoud in de Bijbel slaat vooral op je huidige leven, de weg naar een goed leven is inderdaad smal, zie 1 Petrus 4.

Niet alleen God de Vader, maar ook Jezus zijn Zoon wordt de rechtvaardige genoemd, zie 1 Johannes 2:1

1 Johannes 2:29 legt de verbinding van dit onderwerp met uit God geboren zijn: Ieder die rechtvaardig leeft is uit God geboren.

Wie zondigt komt uit de duivel voort, wie rechtvaardig leeft is een rechtvaardige.1 Johannes 3:7.

Andere bronnen

Uit het gebrek aan boeken en liederen blijkt wel dat het voor onze kerken een onbekend onderwerp is. Ik ken geen studieboek dat over het onderwerp rechtvaardige gaat. Ik ken ook geen liederen over dit onderwerp.

Je komt het begrip rechtvaardige wel in romans tegen van Joodse schrijvers. Bijvoorbeeld van Chaim Potok het boek de Rechtvaardige

In chassidische joodse gemeenschappen wordt de rabbi, de rebbe, vaak de tsaddiek genoemd. Toen hij deze functie aanvaardde was hij zich bewust wat het van hem zou vragen. Namelijk liefdevol zijn, maar ook weten wat recht is en ook strijden voor recht. Trouwens als je zo leeft dan is het niet ongewoon als er wonderen gebeuren. En dat gebeurde ook regelmatig bij de rabbi’s.

Er is wel een schilderij van een rechtvaardige. Namelijk een schilderij van Rembrandt van Rijn. Het gaat over Tobit, de rechtvaardige, en Anna zijn vrouw. Hij hield zich bezig met goede daden, het begraven van omgekomen volksgenoten en dacht dat hij niet het recht had om een bokje aan te nemen.

Zo zie je dat rechtvaardige mensen ook gewone mensen zijn, met een onhandige beoordelingen in dit geval.

Ds. Hette Abma zei eens in een preek over Micha 4:7, waarin overigens het woord rechtvaardige niet voorkomt: Tsedaka is zowel gerechtigheid als barmhartigheid. Een tsaddiek is een barmhartige rechtvaardige of een rechtvaardige barmhartige. Dus een rechtvaardige die niet liefdevol is of een liefdevol mens, die niet voor het recht op komt is geen tsaddiek. Hij of zij moet beide zijn. Bij Israël en de kerk kom je nog wel eens tegen dat één van beiden onderbelicht is.

Overwegingen

Het begrip rechtvaardige past moeilijk in het reformatorische en evangelische gedachtengoed. Voor reformatorische mensen zijn wij allen zondaren, we zondigen dag aan dag. Er is alleen rechtvaardiging door de verkiezende genade van God. En bij evangelischen gaan de mensen, die God niet kennen verloren en worden behouden als ze de gekruisigde Heer aannemen. Er is veel waarheid in deze opvattingen, maar helaas niet alleen waarheid en het is ook niet de volledige waarheid.

Johannes presenteert, in 1 Johannes 2:1, het doen van zonden als een uitzondering. En dat is heel anders dan ik vroeger als kind heb geleerd in mijn reformatorische omgeving. Als zonden doen nog dagelijkse gebeurtenissen zouden zijn, dan is er werk aan de winkel in de ogen van Johannes.

In dit verband is het dan wel belangrijk dat we redelijk nauwkeurig weten wat nu wel en niet zonden zijn. Daar is een apart onderwerp van in deze reeks van 110 onderwerpen.

Samenvatting

Het is voor je leven heel belangrijk om een rechtvaardige te zijn. Een rechtvaardige ben je als je leven wordt gekenmerkt door leven met God en vertrouwen op God.

Als je zó leeft dan heeft dat zo’n invloed op je manier van leven dat je vanzelf goed gaat leven. Het wordt natuurlijk en vanzelfsprekend om liefdevol te zijn en voor het recht van anderen op te komen.

Een rechtvaardige is zeker geen foutloos iemand. Zeker niet. Denk aan Lot. Denk aan Tobit van dat schilderij van Rembrandt.

Als je een rechtvaardige bent gaat de HEER jou zegenen. Op allerlei terreinen.

Een rechtvaardige is een bron van zegen. Voor datgene waar een rechtvaardige de leiding over heeft. In ieder geval ook voor zijn kinderen, die op zich ook een bron van zegen zijn. Psalm 37:26.

Werkvorm

Bezin je eens tegenover God. Ben je barmhartig over mensen? Dan ontvang je één punt. Kom je ook op voor recht en gerechtigheid? Dan ontvang je één punt. Hoeveel punten heb je jezelf gegeven? Minder dan twee punten? Dan is er werk aan de winkel.