Dit studie geeft aan wat er in het Nieuwe Testament staat over het onderwerp sterk en moedig. Om iets te durven heb je sterkte en moed nodig. Als je sterk en moedig bent kun je ook vrijmoedig zijn.

Hoe komt je aan moed? En wat kun je allemaal doen met moed? Zou deze studie daar ons mee kunnen helpen?

<<deze studie zal nog worden aangevuld met kracht, lafheid, lafhartigheid en zwakheid en zal nog worden aangevuld met gegevens Oude Testament>>

Moed

In Nederland kennen we het woord ‘lef’, dat een synoniem is voor het woord moed. Lef komt van het Hebreeuwse woord voor hart. De oorsprong van moed en lef is inderdaad je hart. Door een overtuiging, die in je hart zit, krijg je moed.

Sterk en Moedig in het Oude Testament

Er zijn diverse woorden, die je kunt vertalen met kracht, sterkte en moed, hieronder twee werkwoorden, die dikwijls in combinatie worden gebruikt.. <<dit hoofdstuk moet nog worden ingevuld>>

	Woord	Soort woord	Strong	Opmerkingen:
1	חָזַק ḥāzaq	Werkwoord	H2388	Wees sterk Komt 290 keer voor in 266 verzen. KJV: strong (48x), repair (47x), hold (37x), strengthened (28x), strengthen (14x), harden (13x), prevail (10x), encourage (9x), take (9x), courage (8x), caught (5x), stronger (5x), hold (5x), miscellaneous (52x).
2	אָמֵץ ‘āmēṣ	Werkwoord	H553	Wees sterk en moedig Komt 41 keer voor in 41 verzen KJV: strengthen (12x), courage (9x), strong (5x), courageous (2x), harden (2x), speed (2x), stronger (2x), confirm (1x), established (1x), fortify (1x), increaseth (1x), steadfastly minded (1x), obstinate (1x), prevailed (1x).

In achttien verzen komen beide woorden voor. Hieronder alle achttien.

Deuteronomium 3:28. Maar geef Jozua uw bevelen, sterk hem en bemoedig hem, want hij zal aan de spits van dit volk naar de overzijde trekken en dit het land doen beërven, dat gij zult zien. [NBG]

Deuteronomium 31:6-7. Wees sterk en moedig, wees niet bevreesd en schrik niet voor hen terug, want het is de HEERE , uw God, Die met u mee gaat. Hij zal u niet loslaten en u niet verlaten. En Mozes riep Jozua en zei tegen hem voor de ogen van heel Israël: Wees sterk en moedig, want ú zult met dit volk het land binnengaan dat de HEERE hun vaderen gezworen heeft hun te geven; en ú zult het hun in erfbezit laten nemen. [HSV]

Deuteronomium 31:23. En Hij gebood Jozua, de zoon van Nun, en zei: Wees sterk en moedig, want ú zult de Israëlieten brengen in het land dat Ik hun onder ede beloofd heb; en Ík zal met u zijn. [HSV]

In het boek Jozua gaat het om de verovering van het land Kanaän. Voor de strijd is natuurlijk kracht en moed nodig. Daarom komt de uitdrukking wees sterk en moedig diverse keren voor.

Jozua 1:6-9 Wees sterk en moedig, want ú zult dit volk het land dat Ik hun vaderen gezworen heb hun te geven, in erfbezit laten nemen. Alleen, wees sterk en zeer moedig, door nauwlettend te handelen overeenkomstig heel de wet die Mozes, Mijn dienaar, u geboden heeft. Wijk daar niet van af, naar rechts of naar links, opdat u verstandig zult handelen overal waar u gaat. Dit boek met deze wet mag niet wijken uit uw mond, maar u moet het dag en nacht overdenken, zodat u nauwlettend zult handelen overeenkomstig alles wat daarin geschreven staat. Dan immers zult u uw wegen voorspoedig maken en dan zult u verstandig handelen. Heb Ik het u niet geboden? Wees sterk en moedig, schrik niet en wees niet ontsteld, want de HEERE , uw God, is met u, overal waar u heen gaat. [HSV]

Jozua 1:18. Iedereen die aan uw bevel ongehoorzaam is en niet luistert naar uw woorden in alles wat u hem gebieden zult, moet gedood worden. Alleen, wees sterk en moedig! [HSV]

Jozua 10:25. Toen zei Jozua tegen hen: Wees niet bevreesd en wees niet ontsteld, wees sterk en moedig, want zo zal de HEERE doen met al uw vijanden tegen wie u strijdt. [HSV]

1 Kronieken 22:13. Dan zul je voorspoedig zijn, als je de verordeningen en bepalingen nauwlettend in acht neemt, die de HEERE aan Mozes voor Israël geboden heeft. Wees sterk en moedig, wees niet bevreesd en wees niet ontsteld! [HSV]

1 Kronieken 28:20. Vervolgens zei David tegen zijn zoon Salomo: Wees sterk en moedig, en doe het; wees niet bevreesd en wees niet ontsteld, want de HEERE God, mijn God, zal met je zijn. Hij zal je niet loslaten en Hij zal je niet verlaten, totdat je heel het werk voor de dienst van het huis van de HEERE zult voltooid hebben. [HSV]

Hier voor het eerst dat de woorden in een andere zin worden gebruikt namelijk voor de versterken van steden. Dit gaat over de tijd direct na die van koning van Salomo.
2 Kronieken 11:17. Zo versterkten zij het koninkrijk Juda en maakten zij Rehabeam, de zoon van Salomo sterk, drie jaar; want drie jaar lang gingen zij in de weg van David en Salomo. [HSV]

Hier een vervolg van het verhaal. Het gaat nu om tegenstanders die zich sterk hebben gemaakt, terwijl de nieuwe koning Rehobeam dat nog niet was.
2 Kronieken 13:7. Bij hem kwamen leeglopers, verdorven lieden, bijeen, en die hebben zich sterk gemaakt tegen Rehabeam, de zoon van Salomo, toen Rehabeam nog jong en onervaren was, zodat hij zich tegen hen niet sterk kon maken. [HSV]
Opmerking: dit is de enige tekst dat eerste het tweede woord voorkomt en dan het eerste.

2 Kronieken 32:7. Wees sterk en moedig, wees niet bevreesd en niet ontsteld vanwege de koning van Assyrië, en ook niet vanwege heel de troepenmacht die met hem is, want met ons is er meer dan met hem. [HSV]

Psalm 27:14. Wacht op de HEERE, wees sterk en Hij zal uw hart sterk maken; ja, wacht op de HEERE. [HSV]

Psalm 31:25. Wees sterk en Hij zal uw hart sterk maken, u allen die op de HEERE hoopt! [HSV]

Jesaja 35:3-6. Versterk de slappe handen, verstevig de wankele knieën; zeg tegen onbedachtzamen van hart: Wees sterk, wees niet bevreesd! Zie, uw God! De wraak zal komen, de vergelding van God; Híj zal komen en u verlossen. Dan zullen de ogen van de blinden worden opengedaan, de oren van de doven zullen worden geopend. Dan zal de kreupele springen als een hert, de tong van de stomme zal juichen. [HSV]

Nahum 2:1. De verstrooier trekt tegen u op! Bewaak de vesting,
houd de weg in het oog, sterk de lendenen, zet al uw kracht in! [HSV]

Tot zover de teksten waarbij beide woorden voorkwamen.

Hier nog de teksten uit de boeken Genesis en Exodus waarin alleen het eerste woord, het woord ḥāzaq, voorkomt, Strong H2388

Gen 19:16, Gen 21:18, Gen 41:56-57, Gen 47:20, Gen 48:2. <zit hier nog een tekst bij waarvan in dit verband is te leren?>>

In het boek Exodus staat wel 12 keer dat God het hart van Farao zijn sterk maakt, dat is in onze vertalingen vertaald met verharden.

Exodus 4:4-5. Maar de HEERE zei tegen Mozes: Strek uw hand uit, en grijp hem bij zijn staart – toen stak hij zijn hand uit en greep hem vast, en hij werd weer een staf in zijn hand – opdat zij geloven dat de HEERE aan u verschenen is, de God van hun vaderen, de God van Abraham, de God van Izak en de God van Jakob. [HSV]
Opmerking: Mozes pakte dus de slang met kracht. Het gaat niet om het werkwoord grijpen, maar de kracht die Mozes had voor de slang

In deze teksten gaat het om het verharden van farao’s hart.

Exodus 4:21. De HEERE zei tegen Mozes: Nu u naar Egypte gaat terugkeren, zie erop toe dat u al de wonderen waartoe Ik u in staat gesteld heb, vóór de farao doet. Ikzelf echter zal zijn hart verharden, zodat hij het volk niet zal laten gaan.

Exodus 7:3. Maar Ík zal het hart van de farao verharden en Mijn tekenen en Mijn wonderen in het land Egypte talrijk maken.
Opmerking: hier staat een ander woord namelijk H7185 dat inderdaad verharden, moeilijk maken betekent. Waarom zijn die andere woorden ook met verharden vertaald.

In het boek Exodus komt nog een keer dit woord voor namelijk in deze tekst.
Exodus 13:15. Want toen de farao zich verhardde en weigerde ons te laten gaan, gebeurde het dat de HEERE alle eerstgeborenen in het land Egypte doodde, van de eerstgeborene van de mens tot de eerstgeborene van het vee toe. Daarom offer ik aan de HEERE de mannetjes van alles wat de baarmoeder opent, maar alle eerstgeborenen van mijn zonen koop ik vrij.

Hier staan nog drie teksten over het verharden van het hart van farao.

Exodus 7:13. Het hart van de farao verhardde zich echter, zodat hij niet naar hen luisterde, zoals de HEERE gesproken had.
Exodus 7:22. Maar de Egyptische magiërs deden met hun bezweringen hetzelfde, zodat het hart van de farao zich verhardde. Hij luisterde niet naar hen, zoals de HEERE gesproken had.
Exodus 8:19. Toen zeiden de magiërs tegen de farao: Dit is de vinger van God! Maar het hart van de farao verhardde zich, zodat hij niet naar hen luisterde, zoals de HEERE gesproken had.

In deze tekst gaat het nog om wat anders dan het verharden van het hart van de farao.
Exodus 9:1-3. Daarna zei de HEERE tegen Mozes: Ga naar de farao toe en spreek tot hem: Zo zegt de HEERE, de God van de Hebreeën: Laat Mijn volk gaan, zodat zij Mij kunnen dienen. Want als u weigert om hen te laten gaan en u hen nog langer vasthoudt, zie, dan zal de hand van de HEERE tegen uw vee zijn dat in het veld is, tegen de paarden, tegen de ezels, tegen de kamelen, tegen de runderen en tegen het kleinvee, met een zeer zware pest.
Opmerking: het gaat hier om dat de farao over het volk macht met kracht uitvoert.

Hier staan nog vijf teksten over het verharden van het hart van farao.
Exodus 9:12. Maar de HEERE verhardde het hart van de farao, zodat hij naar hen niet luisterde, zoals de HEERE tot Mozes gesproken had.
Exodus 9:35. Zo werd het hart van de farao verhard en liet hij de Israëlieten niet gaan, zoals de HEERE door de dienst van Mozes gesproken had.
Exodus 10:20. Maar de HEERE verhardde het hart van de farao, zodat hij de Israëlieten niet liet gaan.
Exodus 10:27. Maar de HEERE verhardde het hart van de farao, en hij wilde hen niet laten gaan.
Exodus 11:10. Mozes en Aäron hebben al deze wonderen gedaan voor de farao, maar de HEERE verhardde het hart van de farao, zodat hij de Israëlieten niet uit zijn land liet gaan.

Exodus 12:33. De Egyptenaren drongen sterk aan bij het volk, om het snel uit het land te laten gaan, want zij zeiden: Wij gaan anders allemaal sterven!

Maar ondanks wat er gebeurde staan er nog drie teksten over het verharden van het hart van de farao.
Exodus 14:4. En Ik zal het hart van de farao verharden, zodat hij hen achtervolgt. Dan zal Ik ten koste van de farao en ten koste van heel zijn leger geëerd worden, zodat de Egyptenaren zullen weten dat Ik de HEERE ben. En zo deden zij.
Exodus 14:8. Want de HEERE verhardde het hart van de farao, de koning van Egypte, zodat hij de Israëlieten achtervolgde. Maar de Israëlieten waren door een opgeheven hand geleid.
Exodus 14:17. En Ik, zie, Ik zal het hart van de Egyptenaren verharden, zodat zij achter hen aan gaan. Ik zal geëerd worden ten koste van de farao en ten koste van heel zijn leger, ten koste van zijn strijdwagens en ten koste van zijn ruiters.

Wat kunnen we van deze teksten leren?
Wees sterk en moedig is het tegenovergestelde bevreesd en ontsteld.

Moed

Er zijn diverse woorden in het Grieks, die je met moed zou kunnen vertalen. Het zijn geen veel gebruikte woorden.

	Woord	Soort woord	Strong	Opmerkingen:
1	θαρρέω tharreō	Werkwoord	G2292 SB2067	Moedig zijn Komt 6 keer voor in 6 verzen KJV: be bold (2x), be confident (1x), confident (1x), have confidence (1x), boldly (1x).
2	θαρσέω tharseō	Werkwoord	G2293 SB2068	Vol moed zijn Komt 8 keer voor in 8 verzen KJV: be of good cheer (5x), be of good comfort (3x).
3	θάρσος tharsos	Zelfstandig naamwoord onzijdig	G2294 SB2069	Moed Komt eenmaal voor. KJV: courage (1x).

Het gaat in het Nieuwe Testament zo’n twintig keer over het begrip ‘moed’. De vertalers vertalen dikwijls met meer dan het woord ‘moed’ namelijk met ‘goede moed’ en ‘vol goede moed’.

Het werkwoord tharreō moedig zijn Strong G2292

2 Korintiërs 5:6-8. Dus blijven wij altijd vol goede moed, ook al weten we dat zolang dit lichaam onze woning is, we ver van de Heer wonen. We leven nu immers vanuit vertrouwen, zonder al echt te zien. Ook al zouden we ons lichaam liever verlaten om onze intrek te nemen bij de Heer, toch blijven we vol goede moed.
Opmerking: dit is een keuze van de apostel Paulus om vol goede moed te zijn.

De apostel Paulus is dankbaar dat de gemeente zo goed heeft gezorgd voor Titus.
2 Korintiërs 7:16. Het verheugt me dat ik in alles op u kan vertrouwen.
Opmerking: het geeft Paulus moed.

2 Korintiërs 10:1-2. Ik nu, Paulus zelf, roep u op door de zachtmoedigheid en welwillendheid van Christus – ik, die volgens sommigen in uw tegenwoordigheid wel schuchter ben, maar in mijn afwezigheid flink tegen u doe – ja, ik smeek u dat ik, wanneer ik aanwezig ben, niet flink hoef te doen met de vrijmoedigheid waarmee ik meen het te moeten opnemen tegen sommigen die van mening zijn dat wij naar het vlees wandelen. [HSV]
Opmerking: hier is het woord met ‘flink doen’ vertaald.

Hebreeën 13:5-6. Laat uw wijze van doen onbaatzuchtig zijn, weest tevreden met wat gij hebt. Want Hij heeft gezegd: Ik zal u geenszins begeven, Ik zal u geenszins verlaten. Daarom zeggen wij met goede moed: De Heere is voor mij een Helper en ik zal niet vrezen. Wat zal een mens mij doen? [HSV]
Opmerking: hier staat waarom we vol goede moed kunnen zijn. Er is namelijk een goede belofte van God: Ik zal bij je zijn, niet begeven (afvallen vertaalt de NBV) en niet verlaten.

Het werkwoord tharseō vol moed zijn Strong G2293

De teksten hieronder begint met vier teksten over drie genezingen met de uitroep van Jezus om vol moed te zijn, hun genezing was aanstaande.

Matteüs 9:2. Daar brachten een paar mensen een verlamde bij Hem op een draagbed. Toen Jezus hun geloof zag, zei Hij tegen de verlamde: ‘Houd moed, mijn kind, uw zonden zijn u vergeven.’

Matteüs 9:22. Jezus draaide zich om, en toen Hij de vrouw zag zei Hij: ‘Houd moed, mijn dochter, uw geloof heeft u gered.’ En vanaf dat moment was de vrouw genezen.
Lukas 8:48. Hij zei tegen haar: Heb goede moed, dochter, uw geloof heeft u behouden; ga heen in vrede! [HSV]
Opmerking: er zijn ook handschriften waar ‘heb goede moed’ ontbreekt.

Marcus 10:49. Jezus bleef staan en zei: ‘Roep hem.’ Ze riepen de blinde en zeiden tegen hem: ‘Houd moed, sta op, Hij roept u.’

Hier twee teksten, die gaan over de discipelen, die zonder Jezus in de nacht in de boot op het meer zijn.
Matteüs 14:25-27. Tegen het einde van de nacht kwam Hij naar hen toe, lopend over het water. Toen de leerlingen Hem op het water zagen lopen, raakten ze in paniek. Ze riepen: ‘Een geest!’ en schreeuwden het uit van angst. Meteen sprak Jezus hen aan: ‘Houd moed! Ik ben het, wees niet bang!’
Marcus 6:50. Ze hadden Hem allemaal gezien en raakten in paniek. Maar Hij sprak hen meteen aan en zei: ‘Houd moed! Ik ben het, wees niet bang.’

Jezus kondigt aan dat hij de discipelen zal achterlaten, het wordt een moeilijke tijd.
Johannes 16:32-33. Er komt een tijd, en die tijd is er al, dat jullie uiteengejaagd worden, dat ieder zijn eigen weg gaat en Mij alleen achterlaat. Maar Ik ben niet alleen, want de Vader is bij Mij. Ik heb dit gezegd opdat jullie vrede vinden bij Mij. Jullie zullen het zwaar te verduren krijgen in de wereld, maar houd moed: Ik heb de wereld overwonnen.’
Opmerking: dat is de steun in de rug om moed te houden, Jezus heeft de wereld overwonnen.

Handelingen 23:11. Die nacht kwam de Heer bij Paulus en zei: ‘Houd moed! Want zoals je in Jeruzalem getuigenis van Mij hebt afgelegd, zo moet je ook in Rome van Mij getuigen.
Opmerking: als de Heer iets tegen je persoonlijk zegt, dan geeft dat ultieme moed.

Met het zelfstandig naamwoord tharsos moed Strong G2294

Handelingen 28:15. De leerlingen, die van onze komst hadden gehoord, kwamen ons vanuit Rome tegemoet tot Forum Appii en Tres Tabernae, en toen Paulus hen zag dankte hij God en vatte moed.
Opmerking: leerlingen, die aanhankelijk zijn geven de apostel moed.

Wat kunnen we van deze teksten leren?
Er staat in de evangeliën zeven keer dat Jezus zegt ‘houd moed’. Vier teksten als aanloop naar een genezing. Twee keer als de discipelen bang zijn als ze in de nacht op het meer een geest zien. En eenmaal voor de toekomst als Jezus zegt dat Hij hen zal achterlaten. Hij zegt dan: houd moed: Ik heb de wereld overwonnen.’

Als de Heer iets tegen je persoonlijk zegt, dan geeft dat ultieme moed. Handelingen 23.

Leerlingen, die je toegewijd zijn geven moed. Handelingen 28.

Het is een persoonlijke keuze om vol goede moed te zijn. 2 Korintiërs 5.

Het geeft moed als anderen iets goeds doen. 2 Korintiërs 7.

Paulus kan uit zichzelf moedig zijn, flink doen. 2 Korintiërs 10

Een woord van God kan moed geven. Hebreeën 5.

Goedgehumeurd

Om goedgehumeurd te zijn is een vorm van levensmoed nodig. Er komen enkele woorden in het Grieks, die je met goedgehumeurd kunt vertalen.

	Woord	Soort woord	Strong	Opmerkingen:
1	εὐθυμέω euthymeō	Werkwoord	G2114 SB1924	Moed houden. Komt 3 keer voor in 3 verzen KJV: be of good cheer (2x), be merry (1x).
2	εὔθυμος euthymos	Bijvoeglijk naamwoord	G2115 SB1925	Moed gevende Komt 2 keer voor in 2 verzen. KJV: of good cheer (1x), more cheerfully (1x).

Bij het woord goedgehumeurd weet iedereen wat je bedoeld, je bent het wel of niet. De woord welgemoed of goedsmoeds zijn vager.

Met het werkwoord euthymeō moed houden Strong G2114

Paulus is op reis op een schip. Het schip komt in zwaar weer en dreigt verloren te gaan.

Handelingen 27:21-26. Al geruime tijd had niemand aan boord nog iets gegeten. Toen sprak Paulus de opvarenden als volgt toe: ‘Had maar naar mij geluisterd, dan waren we op Kreta gebleven. Dan waren ons deze moeilijkheden bespaard gebleven en was er niets verloren gegaan. Maar toch roep ik jullie op om moed te houden, want niemand van jullie zal omkomen, alleen het schip zal verloren gaan. De afgelopen nacht werd ik namelijk bezocht door een engel van de God aan wie ik toebehoor en die ik dien. Hij zei: “Wees niet bang, Paulus, je moet voor de keizer verschijnen, en daarom heeft God je in zijn goedheid het leven van alle opvarenden geschonken.” Houd dus moed, mannen, want ik vertrouw op God dat het zo zal gaan als me gezegd is. We zullen stranden op een of ander eiland.’

Opmerking: hier geeft een profetisch woord van Paulus moed. En hij onderstreept dat nog een vers later. De mensen

Jakobus 5:13. Is iemand onder u in lijden? Laat hij bidden. Heeft iemand goede moed? Laat hij lofzingen. [HSV]
Opmerking: dit is een aanbeveling als je goed moed hebt, zing dank aan God.

Met het bijvoeglijk naamwoord εeuthymos moed gevende Strong G2115

Handelingen 24:10. Toen de procurator Paulus toeknikte ten teken dat hij het woord mocht voeren, sprak hij als volgt: ‘Ik weet dat u al vele jaren rechtspreekt over het Joodse volk, en daarom verdedig ik mijn zaak in goed vertrouwen.
Opmerking: dat gaf Paulus moed, het weten dat de rechter kennis van zaken had.

Hier nog een tekst als vervolg op het verhaal van de dreigende schipbreuk.

Handelingen 27:33-38. Kort voor het aanbreken van de dag spoorde Paulus iedereen aan om iets te eten. Hij zei: ‘Jullie wachten nu al veertien dagen af, zonder ook maar iets gegeten te hebben. Ik raad jullie aan om nu iets te eten, want dat zal bijdragen aan jullie redding; niemand van jullie zal een haar worden gekrenkt.’ Toen hij dat gezegd had, nam hij een stuk brood, dankte God in aanwezigheid van allen, brak het brood en begon te eten. Dat gaf de anderen moed, zodat ook zij gingen eten. In totaal waren we met tweehonderdzesenzeventig mensen aan boord. Nadat iedereen genoeg had gegeten, maakten ze het schip lichter door het graan overboord te gooien.

Opmerking: de gelovige en onverschrokken houding van Paulus gaf de anderen weer moed.

Wat kunnen we van deze teksten leren?

Heel menselijke dingen als weten dat de ander kundig is, kan moed geven. Handelingen 24.

Een profetische woord, dat je gelooft en een blijvende gelovige houding geven moed. Handelingen 27.

Als je moed hebt, dank God en lofprijs Hem. Jacobus 5.

Durven

In het Grieks is er een woord dat je met durven kunt vertalen. Hier een overzicht.

	Woord	Soort woord	Strong	Opmerkingen:
1	τολμάω tolmaō	Werkwoord	G5111 SB4471	Durven Komt 16 keer in 15 verzen voor. KJV: durst (7x), dare (4x), be bold (4x), boldly (1x).
2	τολμηρός  tolmēros	Bijvoeglijk naamwoord	G5112 SB4472	Gedurfde Komt eenmaal voor KJV: the more boldly (1x)
3	τολμητής tolmētēs	Zelfstandig naamwoord mannelijk	G5113 SB4473	Gedurfd Komt eenmaal voor KJV: presumptuous (1x).

Het woord talmao, Strong G5111 komt in vijftien verzen voor maar meestal gaat het over het niet durven.

Het tweede woord is de vergelijkende trap van durf, zoiets als gedurfder.

Het derde woord wordt zowel voor moed als voor overmoed gebruikt, het is dan waaghalzerij.

1. τολμάω tolmaō durven

Matteüs 22:46. En niemand was in staat Hem een antwoord te geven, noch durfde iemand Hem vanaf die dag nog een vraag te stellen.

Marcus 12:34. Jezus vond dat hij verstandig had geantwoord en zei tegen hem: ‘U bent niet ver van het koninkrijk van God.’ En niemand durfde Hem nog een vraag te stellen.

Marcus 15:43. kwam Josef van Arimatea, een vooraanstaand raadsheer, die zelf ook de komst van het koninkrijk van God verwachtte. Hij raapte al zijn moed bijeen en ging naar Pilatus, die hij om het lichaam van Jezus vroeg.

Lucas 20:40. En niemand durfde Hem nog een vraag te stellen.

Johannes 21:12. Jezus zei tegen hen: ‘Kom, eet iets.’ Geen van de leerlingen durfde Hem te vragen wie Hij was, ze begrepen dat het de Heer was.

Handelingen 5:13. … en ofschoon niemand zich daar bij hen durfde te voegen, sprak het volk vol lof over hen.

Hier gaat het over een oude geschiedenis toen God zich openbaarde aan Mozes bij de braamstruik.
Handelingen 7:32. Ik ben de God van uw vaderen, de God van Abraham, de God van Izak en de God van Jakob. En Mozes begon erg te beven en durfde het niet te bekijken. [HSV]

Romeinen 5:7. Er is bijna niemand die voor een rechtvaardig mens wil sterven; slechts een enkeling durft voor een goed mens zijn leven te geven.

Romeinen 5:18-19. Ik mis de vrijmoedigheid om over iets anders te spreken dan wat Christus met het oog op de gehoorzaamheid van de volken door mij tot stand heeft gebracht – door wat ik heb gezegd en gedaan, door krachtige tekenen en wonderen die ik heb verricht door de macht van Gods Geest.

1 Korintiërs 6:1. Hoe durft u onderlinge rechtsgeschillen voor ongelovigen te brengen in plaats van voor de gelovigen!
2 Korintiërs 10:2. Het ontbreekt mij allerminst aan zelfvertrouwen om, eenmaal bij u, streng te durven optreden tegen die paar mensen die denken dat we uit zwakheid handelen. Maar ik vraag u ervoor te zorgen dat dat niet nodig zal zijn.
2 Korintiërs 10:12. We zouden niet durven ons te vergelijken met degenen die zichzelf aanprijzen, laat staan ons aan hen gelijk te stellen. Maar ja, zij nemen zichzelf als maatstaf en zien zichzelf als norm, en tonen daarmee dat ze er niets van begrijpen.

2 Korintiërs 11:21. Tot mijn schande moet ik bekennen dat wij daarvoor te zwak zijn geweest. Als anderen over zichzelf durven op te scheppen, durf ik het ook. Ik ben toch maar een dwaas.

Filippenzen 1:14. Bovendien durven de meeste broeders en zusters, omdat ze door mijn gevangenschap vertrouwen in de Heer hebben gekregen, de boodschap nu nog onbevreesder te verkondigen.

Judas 1:9. Zelfs de aartsengel Michaël waagde het niet de duivel te beschimpen en te veroordelen toen hij met hem twistte over het lichaam van Mozes. Hij zei alleen: ‘Moge de Heer u straffen.’

2. τολμηρός  tolmēros gedurfde
Dit woord komt eenmaal voor in de brief aan de Romeinen. Hier de tekst in twee vertalingen.

Romeinen 15:15 Toch heb ik u hier en daar bij wijze van herinnering ietwat vrijmoedig geschreven, krachtens de mij van God geschonken ​genade​ [NBG]
Romeinen 15:15. Ik heb u hier en daar nogal vrijmoedig geschreven, maar alleen om u te herinneren aan wat u al weet. Ik doe dat vanwege de genade die God mij geschonken heeft. [NBV]

Paulus vindt zelf dat hij de brief aan de Romeinen hier en daar nogal gedurfd heeft geschreven.

3. τολμητής tolmētēs gedurfd
Dit woord komt in één tekst voor in een brief van de apostel Petrus en hier is het in de betekenis van overmoed. .

2 Petrus 2:10. Hij straft vooral diegenen die, door onreine verlangens gedreven, een verderfelijk leven leiden en het gezag van de Heer verachten. Overmoedig en arrogant als ze zijn, schrikken ze er niet voor terug hemelse machten te lasteren,
Opmerking: De HSV vertaalt met ‘roekeloos’, je kunt ook met waaghalzerij vertalen

Vrijmoedig

Er zijn woorden en uitdrukkingen, die je met vrijmoedigheid zou kunnen vertalen voorkomt. Daarnaast zijn er verhalen die laten zien dat mensen vrijmoedig zijn.

In het Oude Testament zijn het een twee keer een tweetal Hebreeuwse woorden, die je gezamenlijk met vrijmoedig kunt vertalen. In het Griekse Nieuwe Testament is er wel één woord dat je met vrijmoedig of vrijmoedigheid kunt vertalen hoewel het wel een samengesteld woord is.

In het Hebreeuwse deel van de Bijbel noemt men de mensen, die de dingen zeggen, die gezegd moeten worden “krachtig, sterk”.  

In het Oude Testament

In het Oude Testament spreekt men zeker vrijmoedig, denk maar aan Mozes en de profeten. Het Hebreeuws geeft directe omschrijvingen van wat er gebeurt en vrijmoedigheid is een soort van interpretatie, dat zal zijn waarom er geen Hebreeuws woord voor is.

In Nederland kennen we het woord ‘lef’, dat een synoniem is voor het woord moed. Lef komt van het Hebreeuwse woord voor hart. De oorsprong van moed en lef  is inderdaad het hart. Door een overtuiging, die in je hart zit, krijg je moed.

Wel is er een aardige overeenkomst met de Hebreeuwse samenstelling רָ֤חַב פִּי֙ rahab pi, dat je kunt vertalen met “vergroot mijn mond”.

Ik heb vier keer het woord ‘vrijmoedig’ en eveneens vier keer het woord ‘vrijmoedigheid’ kunnen vinden in vertalingen van het Oude Testament.

Overzicht woorden, die je met vrijmoedig kunt vertalen

	Woord	Soort woord	Strong	Opmerkingen:
1	רָ֤חַב פִּי֙  rahab pi	Werkwoord  zelfstandig naamwoord	H7337 H6310	Vergroten van de mond. Komt vijf keer voor
2	פִּתְחֽוֹן־ פֶּ֖ה pittoon peh	Uitdrukking met 2x zelfstandig naamwoord	H6610 H6310	Opening van de mond. Komt twee keer voor.

1. רָ֤חַב פִּי֙  rahab pi

in het Oude Testament, waarvan twee keer in de goede betekenis.

In het gebed van Hanna.
1 Samuel 2:1. Mijn mond spreek vrijmoedig tegen mijn vijanden.

Psalm 35:21. Ze roepen spottend, hun mond wijd open: ‘Zie hém daar!’ Opmerking: hier vergroten de vijanden hun mond.

Psalm 81:10.  Ik ben de HEER, je God, die je wegleidde uit Egypte – open wijd je mond, ik zal hem vullen.
Opmerking: in de NBV is dit vers 11, de aansporing is vergroot je mond en ik zal hem vullen.

In Jesaja 5:14 gaat het over het dodenrijk, die zijn mond vergroot.
In Jesaja 57:4  gaat ook over tegenstanders.

2. פִּתְחֽוֹן־ פֶּ֖ה pittoon peh
Ezechiël 16: 63. .. en overdenken wat je gedaan hebt; je zult je schamen, en zwijgen omdat je vernederd bent – maar ik vergeef je alles wat je hebt gedaan. Zo spreekt God, de HEER.’
Opmerking: niet meer je mond openen namelijk omdat je schuldig bent en schaamt.

Ezechiël 29:21  Te dien dage zal Ik voor het huis Israëls een hoorn doen uitspruiten, en aan u zal Ik vrijmoedigheid geven om te midden van hen te spreken. En zij zullen weten, dat Ik de Here ben. [NBG]
Opmerking: je mond openen is met vrijmoedigheid vertaalt.

Vrijmoedig in vertalingen

Hier nog enkele teksten waar in de vertaling het woord vrijmoedig voorkomt. Soms een wat vrije vertaling van een bepaalde uitdrukking. Ik kan me wel voorstellen dat de vertaler het woord vrijmoedigheid heeft toegevoegd. De eerste twee teksten zijn bijna hetzelfde.

2 Samuel 7:27. Want U, HEERE van de legermachten, God van Israël, U hebt voor het oor van Uw dienaar onthuld: Ik zal voor u een huis bouwen. Daarom heeft Uw dienaar vrijmoedigheid  gevonden dit gebed tot U te bidden. [HSV]
Opmerking: er staat letterlijk in het Hebreeuws ‘daarom vond uw knecht in zijn hart dit gebed om te bidden’.

1 Kronieken 17:25. Want U, mijn God, hebt voor het oor van Uw dienaar onthuld dat U voor hem een huis zult bouwen. Daarom heeft Uw dienaar vrijmoedigheid gevonden dit gebed voor Uw aangezicht te bidden. [HSV]
Opmerking: er staat letterlijk in het Hebreeuws ‘daarom vond uw dienst knecht dit gebed om te bidden’.

Psalm 51:14. Geef mij de vreugde over Uw heil terug, ondersteun mij met een geest van vrijmoedigheid.
Opmerking: er staat letterlijk vertaald ‘een vrije geest’. In de tekst van het lied ‘Create in me a clean heart O God’ staat ‘a right spirit’ in de tekst. In de KJV: Restore unto me the joy of thy salvation; and uphold H5564 me with thy free H5081 spirit.

Numeri 13:30. Toen bracht Kaleb het volk tegenover Mozes tot bedaren, en zei: Laten wij vrijmoedig optrekken, wij zullen het land in bezit nemen, want wij zullen het zeker overmeesteren. [HSV]
Opmerking: er staat letterlijk in het Hebreeuws: ‘laten we zeker opgaan’ dat heeft de HSV vrijmoedig vertaalt met vrijmoedig.

Ezechiël 16:15. Maar uw schoonheid maakte u al te vrijmoedig en u ging munt slaan uit uw faam; uw bekoorlijkheid bood u aan iedere voorbijganger die maar wilde te koop aan. [Willibrord vertaling]
Opmerking: Er staat letterlijk: ‘je vertrouwde op je schoonheid’.

In het Nieuwe Testament

De Griekse woorden, die je met vrijmoedig of vrijmoedigheid kunt vertalen komen 41 keer voor in het Nieuwe Testament. Totaal 40 keer gaat het om woorden die zijn samengesteld uit het woord ‘pas’. Dat kan alle, allen, iedereen, alle dingen, betekenen. In combinatie met het woord ‘reo’ dat spreken en praten betekent. Het is dus om alle dingen spreken. Oftewel: Alles zeggen wat moet worden gezegd.

In het overzicht hieronder staan ook de nummers, die je in de Studie bijbel kunt vinden.

	Woord	Soort woord	Strong	Opmerkingen:
1	παρρησία parrēsia	Zelfstandig naamwoord vrouwelijk	G3954 SB3430	Vrije spraak Komt 31 keer voor in 31 verzen. KJV  boldness (8x), confidence (6x), openly (4x), plainly (4x),openly (with G1722) (2x), boldly (with G1722) (1x), miscellaneous  (6x).
2	παρρησιάζομαι  parrēsiazomai	Werkwoord	G3955 SB3431	Moedig spreken Komt 9 keer voor in 9 verzen KJV: speak boldly (4x), preach boldly (1x), be bold (1x), wax bold (1x), boldly (1x), freely (1x).

1. παρρησία parrēsia

Het woord παρρησία (G3954) komt van πᾶς (G3956), alle, ieder, iedereen alle dingen  en ῥέω (G4483) spreken, praten. Zeg maar alles spreken wat zou moeten. Je houdt niets achter. Je verzwijgt geen dingen voor de lieve vrede.

Het woord komt 31 keer voor in het Nieuwe Testament. Het woord komt tien keer voor in de evangeliën maar de teksten van het boek Handelingen zijn het meest sprekend.

Uit de toespraak van Petrus op de Pinksterdag.
Handelingen 2:29. Broeders en zusters, u zult mij wel toestaan dat ik over de aartsvader David zeg dat hij gestorven en begraven is; zijn graf bevindt zich immers nog steeds hier.

Dit is een verbluffend voorbeeld wat moed en wonderen en tekenen kunnen doen.
Handelingen 4:13 Toen de leden van het Sanhedrin zagen hoe vrijmoedig Petrus en Johannes optraden en begrepen dat het gewone, ongeletterde mensen waren, stonden ze verbaasd, en ze realiseerden zich dat beiden in Jezus’ gezelschap hadden verkeerd.

Dit werd in de kring gezegd nadat de Petrus en Johannes waren vrijgelaten.
Handelingen 4: 29-31. Welnu, Heer, sla ook nu acht op hun dreigementen en stel ons, uw dienaren, in staat om vrijmoedig over uw boodschap te spreken door ons bij te staan, zodat zieken genezing vinden en er tekenen en wonderen gebeuren in de naam van Jezus, uw heilige dienaar.’ Toen ze hun gebed beëindigd hadden, begon de plaats waar ze bijeen waren te beven, en allen werden vervuld van de heilige Geest en spraken vrijmoedig  over de boodschap van God.  

Handelingen 28:31. Hij verkondigde het koninkrijk van God en onderrichtte vrijmoedig over de Heer Jezus Christus, zonder dat hem iets in de weg werd gelegd. [zelfstandig naamwoord]

Teksten uit de evangeliën:
Mar 8:32. And he spake that saying openly. G3954 And Peter took him, and began to rebuke him.
 Jhn 7:4. For there is no man that doeth any thing in secret, and he himself seeketh to be known openly. G3954 If thou do these things, shew thyself to the world.
 Jhn 7:13 Howbeit no man spake openly G3954 of him for fear of the Jews.
 Jhn 7:26 But, lo, he speaketh boldly, G3954 and they say nothing unto him. Do the rulers know indeed that this is the very Christ?
 Jhn 10:24.Then came the Jews round about him, and said unto him, How long dost thou make us to doubt? If thou be the Christ, tell us plainly. G3954
Jhn 11:14 Then said Jesus unto them plainly, G3954 Lazarus is dead.
Jhn 11:54. Jesus therefore walked no more openly G3954 among the Jews; but went thence unto a country near to the wilderness, into a city called Ephraim, and there continued with his disciples.
Jhn 16:25. These things have I spoken unto you in proverbs: but the time cometh, when I shall no more speak unto you in proverbs, but I shall shew you plainly G3954 of the Father.

Jhn 16:29. His disciples said unto him, Lo, now speakest thou plainly, G3954 and speakest no proverb.
Jhn 18:20. Jesus answered him, I spake openly G3954 to the world; I ever taught in the synagogue, and in the temple, whither the Jews always resort; and in secret have I said nothing.

Teksten in de brieven:
2 Korintiërs 3:11-13. Wanneer wat verdwijnt al luister bezit, geldt dat des te meer voor wat blijft. Dit is onze hoop, en daarom handelen we in alle openheid en zijn we niet als ​Mozes​, die zijn gezicht met een sluier bedekte, zodat de Israëlieten niet konden zien dat de glans verdween.

2 Korintiërs 7:4. Hoe openhartig kan ik tegen u spreken, hoe trots kan ik op u zijn! In al mijn ellende ben ik vervuld van troost en word ik overweldigd door vreugde.

Efeziërs 3:10-12. Zo zal nu door de kerk de wijsheid van God in al haar schakeringen bekend worden aan alle vorsten en heersers in de hemelsferen, naar het eeuwenoude plan dat hij heeft verwezenlijkt in ​Christus​ ​Jezus​, onze ​Heer​,  in wie wij vrijelijk toegang hebben tot God, vol vertrouwen door ons geloof in hem.

Efeziërs 6:18-20. En ​bidt​ daarbij met aanhoudend ​bidden​ en smeken bij elke gelegenheid in de Geest, daartoe wakende met alle volharding en smeking voor alle ​heiligen​; ook voor mij, dat mij bij het openen van mijn mond het woord geschonken worde, om vrijmoedig het geheimenis van het ​evangelie​ bekend te maken, waarvoor ik een gezant ben in ketenen. Dan zal ik daartoe vrijmoedig kunnen optreden (werkwoord), zoals ik behoor te spreken. [NBG]

Opmerking: de NBG heeft hier ‘bidden in de Geest’, de NBV hieronder heeft ‘leiden door de Geest’

Vertaling in NBV van Efeziërs 6:19-20. Bid ook voor mij, dat mij de juiste woorden gegeven worden wanneer ik verkondig, zodat ik met vrijmoedigheid het mysterie mag openbaren van het evangelie waarvan ik gezant ben, ook in de gevangenis. Bid dat ik daarbij zo vrijmoedig spreek als nodig is.

Filippenzen 1:20. Het is mijn stellige hoop en verwachting dat ik mij nergens voor zal hoeven te schamen, maar dat ​Christus​ bij alles wat mij overkomt in alle openheid geëerd zal worden, of ik nu in leven blijf of moet sterven. [KJV boldness]

Kolossenzen 2:13-15. U was dood door uw ​zonden​ en door uw onbesneden staat, maar God heeft u samen met ​Christus​ levend gemaakt toen hij ons al onze ​zonden​ kwijtschold. Hij heeft het document met voorschriften waarin wij werden aangeklaagd, uitgewist en het vernietigd door het aan het ​kruis​ te nagelen. Hij heeft zich ontdaan van de machten en krachten, hij heeft hen openlijk te schande gemaakt en in ​Christus​ over hen getriomfeerd.

1Timoteüs 3:13. Degenen die hun ​dienst​ goed verrichten, verwerven aanzien en kunnen door hun geloof in ​Christus​ ​Jezus​ vrijuit spreken. [gaat over aan te stellen diakenen]

Filemon1:8. In mijn verbondenheid met ​Christus​ heb ik het volste recht u te zeggen wat u moet doen.

Hebreeën 3:6. ​Christus​ echter is trouw als Zoon die over dat huis is aangesteld. Wij vormen dat huis, mits we trots en zonder schroom vasthouden aan datgene waarop wij hopen.
Hebreeën 4:16. Laten we dus zonder schroom naderen tot de troon van de Genadige, waar we telkens als we hulp nodig hebben ​barmhartigheid​ en ​genade​ vinden. [NBG met vrijmoedigheid. KJV Let us therefore come boldly G3954 unto the throne of grace, that we may obtain mercy, and find grace to help in time of need]
Hebreeën 10:19. Broeders en zusters, dankzij het ​bloed​ van ​Jezus​ kunnen we zonder schroom binnengaan in het ​heiligdom​.
Hebreeën 10:35. Leg die onbeschroomdheid dus niet af, u zult er ruim voor worden beloond.

In onderstaande teksten gaat het over de vrijmoedigheid, die we tegenover God hebben.
1 Johannes 2:28. And now, little children, abide in him; that, when he shall appear, we may have confidence, G3954 and not be ashamed before him at his coming.
1 Johannes 3:21. Beloved, if our heart condemn us not, then have we confidence G3954 toward God.
1 Johannes 4:17. Herein is our love made perfect, that we may have boldness G3954 in the day of judgment: because as he is, so are we in this world.
1 Johannes 5:14. And this is the confidence G3954 that we have in him, that, if we ask any thing according to his will, he heareth us:

2. παρρησιάζομαι  parrēsiazomai

Het werkwoord παρρησιάζομαι parrēsiazomai, Strongnummer G3955, komt 9 keer voor in 9 verzen, waarvan zeven keer in het boek Handelingen. Het woord heeft de betekenis van vrij spreken.

Handelingen 9:27-28. Barnabas nam hem echter onder zijn hoede en bracht hem naar de apostelen, aan wie hij vertelde dat Saulus onderweg de Heer had gezien, dat hij met hem had gesproken en dat hij in Damascus vrijmoedig de naam van Jezus had verkondigd. Saulus liep nu openlijk met de apostelen in Jeruzalem rond en verkondigde vrijmoedig de naam van de Heer. [tweemaal het werkwoord alles spreken]
Handelingen 13:46. Maar Paulus en Barnabas zeiden onomwonden: ‘De boodschap van God moest het eerst onder u worden bekendgemaakt, maar aangezien u die afwijst en uzelf het eeuwige leven niet waardig acht, zullen we ons tot de heidenen wenden. [G3955 Paulus en Barnabas in Antiochië in Pisidië]
Handelingen 14:3. Paulus en Barnabas bleven geruime tijd in de stad en spraken vrijmoedig over Gods woord, vol vertrouwen in de Heer, die de verkondiging van zijn genade kracht bijzette door hen tekenen en wonderen te laten verrichten.  [Paulus en Barnabas in Ikonium]

Handelingen 18:24-26. Intussen arriveerde er in Efeze een uit Alexandrië afkomstige Jood, die Apollos heette. Hij was een ontwikkeld man, die goed onderlegd was in de Schriften. Hij had onderricht gekregen in de Weg van de Heer en verkondigde geestdriftig de leer over Jezus, die hij zorgvuldig uiteenzette, ook al was hij alleen bekend met de doop zoals Johannes die had verricht. In de synagoge begon hij nu vrijmoedig het woord te voeren. Toen Priscilla en Aquila hem hoorden, namen ze hem terzijde en legden hem uit wat de Weg van God precies inhield.
Handelingen 19:8. De volgende drie maanden ging hij regelmatig naar de synagoge, waar hij vrijmoedig met de bezoekers sprak over het koninkrijk van God en hen met zijn uiteenzettingen trachtte te overtuigen. [Paulus in Efeze]

Handelingen 26:26. Bovendien weet de koning waarover het gaat, en daarom kan ik vrijuit tegen hem spreken. Ik denk niet dat iets hiervan hem is ontgaan, het heeft zich immers niet in een uithoek afgespeeld. [Paulus in gesprek met koning Agrippa]

Efeziërs 6:18-20. En ​bidt​ daarbij met aanhoudend ​bidden​ en smeken bij elke gelegenheid in de Geest, daartoe wakende met alle volharding en smeking voor alle ​heiligen​; ook voor mij, dat mij bij het openen van mijn mond het woord geschonken worde, om vrijmoedig (zelfstandig naamwoord) het geheimenis van het ​evangelie​ bekend te maken, waarvoor ik een gezant ben in ketenen. Dan zal ik daartoe vrijmoedig kunnen optreden (werkwoord), zoals ik behoor te spreken. [NBG, die heeft ‘bidden in de Geest’, de NBV heeft ‘leiden door de Geest’]

Efeziërs 6:20, zie punt 3.

1Tessalonicenzen 2:1-2. U weet zelf, broeders en zusters, dat ons bezoek aan u niet tevergeefs is geweest. Ondanks de mishandelingen en beledigingen die wij, zoals u bekend is, in Filippi te verduren hadden, vonden we in vertrouwen op onze God de moed u bekend te maken met zijn ​evangelie​. Daarvoor hebben we ons tot het uiterste ingespannen. [letterlijk: wij waren vrijmoedig in de God van ons te spreken tot u het evangelie]

KJV: But even after that we had suffered before, and were shamefully entreated, as ye know, at Philippi, we were bold in our God to speak unto you the gospel of God with much contention.

Verhalen die vrijmoedigheid laten zien

Abraham die pleit voor Sodom en Gomorra, Mozes, de pleit voor het volk Israël, Elisa die een dubbel deel vraagt en God ter verantwoording roept.

2 Koningen 2:8-14. ​Elia​ deed zijn ​mantel​ af en vouwde hem dubbel. Hij sloeg ermee op het water, waarop het naar links en naar rechts wegvloeide en zij tweeën droog konden oversteken. Terwijl ze overstaken vroeg ​Elia​ aan ​Elisa​: ‘Wat kan ik nog voor je doen voor ik van je word weggenomen? Vraag het maar.’ ​Elisa​ antwoordde: ‘Laat mij dubbel in uw geest delen.’ ‘Je vraagt iets heel moeilijks,’ zei ​Elia​. ‘Als je ziet hoe ik van je word weggenomen, zal je wens vervuld worden, maar als je het niet ziet, gebeurt het niet.’ En terwijl ze liepen te praten, werden ze plotseling uit elkaar gedreven door een wagen van vuur, met paarden van vuur ervoor, en ​Elia​ werd in een stormwind meegevoerd naar de hemel. ​Elisa​ zag het gebeuren en riep uit: ‘Vader, vader! ​Strijdwagen​ en ruiterij van Israël!’ Toen hij ​Elia​ niet meer kon zien, scheurde hij zijn ​kleren​. Hij raapte ​Elia​’s ​mantel​, die was afgegleden, op, en liep terug. Bij de oever van de rivier hield hij stil. Hij sloeg met ​Elia​’s ​mantel​ op het water en riep uit: ‘Waar is de HEER, de God van ​Elia​?’ Dus ook hij sloeg op het water en opnieuw vloeide het naar links en naar rechts weg, zodat ​Elisa​ kon oversteken.

Samenvatting

Paulus spreekt vrijmoedig in de synagoge, voor Agrippa en hij vraagt of men wil bidden dat hij ook vrijmoedig zal spreken voor de keizer.

Naast vrijmoedigheid tegenover mensen, is er ook vrijmoedigheid tegenover God.

Soms is er ook vrijmoedigheid om in eigen kring iets te zeggen. Bijvoorbeeld Jezus die de pijnlijke waarheid zegt tegen zijn discipelen dat Lazarus is gestorven.