Je bent op weg om te groeien in geloof, te leven in Christus, maar er is nog het nodige in je leven om je eigen te maken.

Één belangrijk onderwerp is schuld en schuldgevoelens. Daar gaat het in deze les over. Hoe ontstaat schuld en hoe kunnen we omgaan met onze schuld. Waar komen mijn schuldgevoelens vandaan en hoe kan ik er mee omgaan.

In deze les is gekozen voor deze volgorde.
– hoe zit het bij jou als het gaat om schuld en schuldgevoelens?
– wat staat er in de Bijbel over schuld en schuldgevoel?
– hoe kun je stappen maken om meer in de lijn van de Bijbel te komen.

Aan het eind van de les staat de werkvorm.

Veel succes met deze les!

Last van schuldgevoels?

Heb jij ook last van schuldgevoel? Ik denk de meeste Nederlanders wel. In meer of minder mate. En zo niet: mooi. Of, toch even kijken op grond van de Bijbel of dat wel goed is.

Ga eens na waar bij jezelf de schuldgevoelens vandaan komen. Daar kunnen allerlei oorzaken voor zijn. Hieronder een rijtje om mogelijke oorzaken in beeld te krijgen.

Omdat je je ouders, je partner, je kinderen, je werk of nog anderen niet hebt kunnen geven wat je wilde.

Omdat je fouten, misschien zelfs grote, hebt gemaakt, naar anderen toe, naar God toe, misschien ook naar jezelf toe.

Misschien omdat je de Nederlandse wet hebt overtreden: geweld, diefstal, fraude, corruptie, milieu delict, een verkeersovertreding etc. Ook wel mooi als je er schuldig over voelt. En het niet voor jezelf rechtvaardigt.

Veel van dit soort mensen hebben het voor zichzelf gerechtvaardigd.

Omdat je je schuldig voor God voelt. Je beloofde om God met iets te dienen, maar er kwam weinig van terecht.

Misschien denk je wel dat het goed en vroom is om je schuldig te voelen en is dat zo bij je binnen gekomen. In kerken wordt geleerd dat we schuldig voor God zijn. Al eeuwenlang klinkt die boodschap.

En dan heb je nog een bijzondere categorie. Je hoort wel eens van vrouwen, die zijn verkracht en die zich schuldig voelen. Je hoort ook wel van kinderen op wie incest is gepleegd, die zich schuldig voelen. Ik hoorde van een mevrouw, die zich nog steeds schuldig voelt over haar echtscheiding meer dan veertig jaar geleden.

Opdracht: denk na en schrijf op waar jij je allemaal schuldig over voelt.

Wat zegt de Bijbel over schuldgevoel?

In de studie Schuld is opgezocht wat de Bijbel zegt over schuld en schuldgevoelens.

Het valt op dat de Bijbel veel aandacht besteed aan geboden en zonden, maar relatief weinig aan schuld. Er is in het Hebreeuws zelfs geen eigen woord voor schuld. De Hebreeuwse woorden, die je met schuld kunt vertalen, betekenen soms eerder overtredingen of zonden, dan schuld.

Voor de Griekse woorden in de Bijbel geldt dat ook zo ongeveer. Hier is het vaak ook te vertalen met ‘verplicht’. Als de apostel Paulus schrijft: ‘We zijn schuldig om elkaar lief te hebben’ dan kun je het ook vertalen met ‘we zijn verplicht om elkaar lief te hebben’.

En als de Bijbel het heeft over schuld, dan gaat het dikwijls nog over een financieële schuld. Iets wat je te zijner terug moet betalen.

Toch komt het ‘schuldig zijn’ diverse keren in de Bijbel voor. Als je de teksten in de Bijbel over ‘schuldig zijn’ bekijkt dan zal je zien dat het idee van de Bijbel is: ontdek je dat je een overtreding of een zonde hebt gedaan, maak het dan direct goed. Er is een weg voor herstel, voor verzoening en leef weer verder.

Tenslotte nog een opmerking. In kerken heeft men soms vooral oog voor het hiernamaals, wat na de dood komt. Maar in de Bijbel gaat het vooral bij dit onderwerp er om hoe we onze schuld ontdekken maar ook hoe we er van afkomen. Met het doel om verzoend dit leven verder te leven.

In het Oude Testament

In het Oude Testament wordt twee keer in het boek Genesis over schuld gesproken. De eerste keer toen koning Abimelech onbedoeld overspel had kunnen plegen met de vrouw van Izak. En de tweede keer bij de broers van Jozef als ze terugdenken aan die dag dat ze Jozef verkochten aan de Egyptenaren. Schuld was er dus al voordat God zijn wet aan het volk Israël had gegeven.

Schuld en schuldig zijn komt vooral voor in het boek Leviticus. In dat boek komt ‘schuldig zijn’ 37 keer voor in vijf verschillende hoofdstukken.

Je bent schuldig als je onopzettelijk zondigt, ook als het om zonden gaat, die je wellicht zou kunnen goedpraten, en je bent schuldig voor opzettelijke zonden. Drie belangrijke categorieën.

Ook is er een hoofdstuk over schuldig zijn bij melaatsheid, hoofdstuk 14. Blijkbaar was dat voor toen belangrijk. Ik weet niet wat de boodschap van dit hoofdstuk voor ons zou kunnen zijn.

Als je je zonden erkend, dan moet je een dier offeren. De priesters hebben daar een taak in. Zij voeren de handelingen uit. Ze moeten ze zien als heilige gaven. De priester mag er ook zelf van genieten. Leviticus 7:7.
Opmerking: Dit gold later ook voor hogepriester Jezus, die nu aan de rechterhand van de Vader mag zitten. En ook voor al die huidige ‘priesters’, die helpen om mensen van hun zondenlast te bevrijden.

Als je je zonden niet erkent en niet het offer doet, dan moet je zelf de zonden dragen. Leviticus 5:17.
Opmerking: dit is een essentiële gedachte uit de Bijbel, die onder ons onbekend is. Volgens mij gaat dit in de eerste plaats om je huidige leven. Zonden, die je niet erkent hebben nare gevolgen voor je leven.

Hieronder nog twee voorbeelden van het woord schuld uit twee andere boeken, uit het boek van de Psalmen en uit het Spreukenboek.

Psalm 69:6. O God, Ú weet van mijn dwaasheid, mijn schulden zijn voor U niet verborgen.
Opmerking: als je Gods aanwezigheid zoekt, kun je God vragen om je zonden aan jou te openbaren. [Het Hebreeuwse kun je zowel met zonden als met schulden vertalen]

Spreuken 14:9. De dwaas spot met een schuldoffer, maar onder de oprechten heerst welwillendheid.
Opmerking: in de tijd van het Oude Testament bestond het offer uit erkenning en uit het geven van een offerdier dat zijn leven voor jou moest laten. In onze tijd zijn andere mogelijkheden voor verzoening. Natuurlijk dwazen spotten met erkenning van zonden. Dat is nog steeds niet stoer of populair. En met onze middelen voor verzoening kun je ook spotten. Maar oprechten zien dat het goed is als een ander dat doet.

In het Nieuwe Testament

In het Nieuwe Testament komt 47 keer een woord voor dat je met schuld, schuldig of met schuldenaar zou kunnen vertalen.

Een enkele keer gaat het om het woord schuld zoals wij het kennen. Dikwijls gaat het om schuld in de financieële sfeer of om schuldig in de zin van verplicht. Zoals ‘mannen zijn schuldig/verplicht om hun vrouwen lief te hebben’. Efeziërs 5:28. Of dat we ‘schuldig/verplicht zijn elkaar lief te hebben’. 1 Johannes 4:11. Meer voorbeelden kun je lezen in de studie.

Er is één tekst in twee varianten en nog wel in het gebed van het Onze Vader, die duidt op schuld tegenover God.
Matteüs 6:12. Vergeef ons onze schulden, zoals ook wij hebben vergeven wie ons iets schuldig was.
Lukas 11:4. Vergeef ons onze zonden, want ook wijzelf vergeven iedereen die ons iets schuldig is.
Let op: hier worden onze schulden en zonden gekoppelde aan wat wij loslaten aan hen die ons iets schuldig zijn. Voor God is dat gekoppeld. Als wij onze medemens vergeven, dan maakt dat de weg vrij voor vergeving van God.

We lezen ook dat God tot iemand van ons iets schuldig kan zijn, verplicht kan zijn. Heel bijzonder, dat onze God zich zo kwetsbaar opstelt. We lezen dat van God tegenover Abraham, Romeinen 4:4.

De zinnen uit het Onze Vader is alles wat ik in het Nieuwe Testament heb kunnen vinden over schuld of schuldig zijn voor God. Er komen wel teksten in vertalingen voor waarin schuldig voor God staat, maar waar dat in de Bijbel, die in het Grieks is, niet staat.

Zo kunnen we in de NBV vertaling bij Romeinen 3:19 lezen: ‘de hele wereld staat schuldig voor God’. Maar in het Grieks staat een woord dat ‘accountable’ betekent. De hele wereld moet rekenschap afleggen aan God. En dat is ook zo natuurlijk.

Het woord ‘schuldbelijdenis’ heb ik twee keer kunnen vinden in één van de vertalingen, die ik er op heb nageslagen. Ook hier komt dat niet in de Bijbel voor.

Mijn conclusie is: God wil niet dat we schuldig zijn. Het mooist is natuurlijk als we heilig leren leven. En als we toch zondigen, dan geeft God de weg voor verzoening aan. En wees er vooral op gericht om je naaste te vergeven. Zie de tekst in het Onze Vader.

Stappen om in lijn met de Bijbel te komen

De Bijbel hanteert een bepaalde houding en taal en het lijkt me goed om die over te nemen.

De Bijbel is een heel praktisch boek voor het leven. Dit zijn de geboden. Dan weten we dat. In die gevallen zijn het overtredingen. Dat weten we dat ook. En dit moet je doen om het weer goed te maken. En dan kun je weer gewoon verder leven met je naasten en met God. Great!

Je schuldig voelen is in de Bijbel een klein stapje tussen op het ene punt de geboden van God en de overtredingen. En de stap van verzoening voor die zaken, die fout zijn gegaan.

Bezinning is goed, maar navelstaren, in jezelf wroeten, schuldgevoelens koesteren. Doe dat niet. Leef als kind van God!

Bezinning ben ik wel in overtreding?

Het is goed om regelmatig te bezinnen. Ben ik de fout ingegaan? Naar anderen toe, naar de Nederlandse overheid, naar God toe.

Of je nu wel of niet in overtreding bent, is soms moeilijk te bepalen. Ben je in overtreding als je twee kilometer te hard rijdt in de bebouwde kom? Ben je in overtreding als je per ongeluk 10 Euro te weinig hebt opgegeven bij de belastingen?

Een heel precies iemand zal zeggen: ‘zeker wel’, maar als je zo leeft dan leg daarmee een zwaar juk op je schouders. Je leven komt in een leven van gebukt gaan onder je zondelast. En niet in een leven van overwinning, waartoe God je heeft geroepen. We zijn feilbare mensen en wij zijn geen volmaakte goden.

Er zijn nog veel meer van die zaken waar je onder gebukt zou kunnen gaan. Je maakt een verre reis, terwijl je eigenlijk het milieu niet wilt belasten. Je koopt een goedkoop kledingstuk terwijl je ook kinderarbeid in lage lonen landen niet wilt.

Of misschien denk je er aan dat je per ongeluk of expres de buurman niet hebt gegroet. Of dat je een keer niet zo vriendelijk was naar je partner toe.

Leer te leven met de onvolmaaktheid van je mens zijn. Bespreek je beslissingen met God. Je bent een kind van God. Je mag de dingen van de aarde benutten. Je mag genieten van mooie bezittingen. Je mag genieten van de mensen om je heen. Hij heeft ze voor jou gemaakt.

We hoeven van God niet onder een steen te leven. Juist niet. Hij wil dat we stralen. En, wees niet bang, als jij straalt kunnen de mensen om je heen zich aan je warmen. En geniet God ook van jou

Verzoening

In de taal van de Bijbel heet het weer goed maken verzoening. Verzoening met de mensen om je heen. Verzoening met God.

Verzoening kost iets: je tijd, je geld, je idee over jezelf, dat je laat staan waar je zin in hebt. Maar het levert veel meer op.

Dit is de weg, die het Nieuwe Verbond aangeeft. Jezus is het Lam. Hij is offer gestorven om onze zonden. Zijn bloed heeft gevloeid. Tot verzoening van de mensen.

Voor mij is het dan, als ik zondig, om dat erkennen. Noem het verkeerde wat je deed of dacht. En ga dan vervolgens luisteren naar zijn stem en doen en denk wat Hij van je vraagt. Deze twee dingen dus. Dan doe je hetzelfde als vroeger de mensen van het volk Israël. De erkenning. En het offer, dat is voor ons Jezus volgen. Dan is er verzoening.

Er zijn voor ons, naast dit persoonlijke, ook gezamenlijke mogelijkheden voor verzoening.

In sommige kerkdiensten is er een moment van schuldbelijdenis en genade verkondiging. Daar kun je met je hart aan meedoen.

Het avondmaal, de maaltijd van de Heer, de eucharistie viering kan ook de functie van verzoening hebben. Door je hart te onderzoeken, afstand nemen van verkeerde dingen en deel te nemen aan de maaltijd van de Heer.

De Bijbel geeft ook de Yom Kippur viering aan om je te verzoenen met God. Het is een dag van vasten, waken en met de Bijbel bezig zijn.

Iemand wees me op de eerste zonde, die van Adam en Eva. Erkennen vonden ze te moeilijk. Ze vroegen ook geen vergeving. Maar ze schaamden zich er wel voor. Voor God was dat verdoende. De relatie was er weer. Zonden kunnen wel heftige consequenties hebben. Dat was bij hen ook zo.

Lofprijzing en aanbidding zijn ook nog mogelijkheden om je met God te verzoenen. Twijfel je of de relatie met God weer goed is, vraag hem er dan naar.

Verzoening met je medemens kan heel moeilijk zijn. Soms heeft de ander er alles aan gedaan, maar toch is de bitterheid, de boosheid, de pijn of de blindheid te groot om de aangeboden hand te accepteren. Moeilijk!

Na verzoening met God en of na de stappen, die je moest zetten naar de ander, is een schuldgevoel niet goed meer. Laat het los, laat het gaan. En als dat niet lukt ga dan hulp zoeken bij iemand, die je kan en wil helpen.

Die hulp is zeker nodig voor hen, die na een nare gebeurtenis schuldgevoelens hebben gekregen. Voor buitenstaanders dikwijls niet te begrijpen, maar voor de slachtoffers heel logisch.

Als je jezelf of een ander met schuldgevoelens wil helpen, dan is het als eerste belangrijk om de waarheid duidelijk te maken. Deze les en de studie, die erbij hoort kunnen je helpen. Daarna is erkenning van die waarheid nodig met je verstand. En dan met je hart.

Deze stappen maken genezing en bevrijding mogelijk.

Er zijn natuurlijk ook mensen, die grote zonden doen of hebben gedaan en totaal geen besef van schuld hebben. Zij kunnen alleen worden bereikt als via een mens, geleid door de Heilige Geest, of direct door de Geest, ze tot bezinning en inkeer komen. Dikwijls zijn dit mensen, die zoveel hebben meegemaakt in hun leven dat hun hart is verhard.

Anderen geen schuldgevoel aanpraten

Laat je geen schuldgevoel aanpraten. Niet door goede doelen organisaties, niet door je predikant, niet door de milieubeweging of welke club dan ook. Bespreek de dingen met God.

Maar ga ook een ander geen schuldgevoel aanpraten. Zorg altijd voor vrijheid bij de ander. Geef de ander keuzevrijheid. Heb dezelfde houding als God. Als je een ander belast, een schuldgevoel aanpraat, dan ben je in overtreding.

Mijdt ook kerken, die je aanmoedigen om je vooral heel schuldig te voelen. Ze zijn in overtreding. Als dit in de tijd van de Bijbel had gespeeld, dan was er zeker een gebod van God voor geweest. De apostel Paulus zou die gemeente streng terechtwijzen.

Aanvullende punten

Hier nog twee praktische punten.

Wat kun je doen als je een ander hebt benadeeld?

Als je iemand hebt benadeeld, dan is dit de weg. Als je schade hebt veroorzaakt, vergoed het dan. Zorg dat het weer in orde komt. Maak het zo mogelijk beter dan wat het was.

Als je kwaad hebt gesproken over iemand. Zorg dan voor rectificatie, herstel van de boodschap bij iedereen, die ervan op de hoogte is gekomen.

De juiste volgorde is eerst vergoeden, rectificeren of wat dan ook voor herstel, en dan pas je excuus aanbieden aan de betreffende persoon.

Als het iets groots was, gaat er wel een periode voorbij voordat de benadeelde persoon zich weer vrij zal voelen ten opzichte van jou.

Als door jouw schuld iemand blijvend letsel heeft, dan is herstel niet mogelijk. Ook in relaties kunnen littekens blijvend zijn. Een overspel. Geweld. Ook al is het vergeven, de herinnering blijft.

De voorbeelden zijn ook bekend van uit de Bijbel. Zoals koning David, die overspel pleegde en de man, die hem zo trouw was de dood liet vinden op het slagveld. En de apostel Paulus, die in zijn jonge jaren de gemeente vervolgde wat dodelijke slachtoffers tot gevolg had. Het blijven littekens in je leven.

Vrij van schuld voor de Nederlandse wet

Je kunt ook zondigen tegen de Nederlandse wet en daarmee aan de Nederlandse samenleving.

Het is in Nederland ongebruikelijk, maar je kunt het beste jezelf aangeven. Beken en neem de gevolgen van de straf. Een straf ondergaan zorgt dat je weer vrij bent. Anders blijf je in het krijt staan bij de overheid en staat de schuld nog steeds op jouw rekening.

Als je weet van iemand die iets ernstigs heeft gedaan, ben je gehouden om in dienst van de samenleving die persoon aan te geven en getuige te zijn. Dit is een gebod van God. Als je dat gedaan hebt, dan ben je vrij.

Werkvorm voor jezelf

Met de werkvorm willen we dit onderwerp praktisch verwerken.

A. Schrijf ieder voor zich de volgende punten op papier:

1. Denk na en schrijf op waar jij je allemaal schuldig over voelt. [deze kun je bij de volgende stap deels of helemaal bespreken in je groep]

2. Schrijf op wat je de meest opvallende punten vindt van wat er over schuld in de Bijbel staat [kun je daarna ook gespreken in de groep]

3. Schrijf op wat is jouw manier om je te verzoenen met een ander. En wat is jouw manier om je te verzoenen met God.

B. Bespreek deze punten van punt 1 tot en met punt 3 met elkaar in een klein groepje (2-4 personen).

Deel wat je wil delen. Bij punt 1: voel je vrij om punten achter te houden waar je nog niet aan toe bent om die te delen.

C. Doe samen jouw manier voor verzoenen met God. Als je tenminste iets ter verzoening hebt.

D. Maak een plan voor verzoening met een ander. Als je tenminste iets te verzoenen hebt.

E. Leef als kind van God, vrij en dankbaar!

Hulp aan anderen

Het is handig als je in grote lijnen weet wat er in de Bijbel staat over dit onderwerp.

Als iemand voor hulp komt kan het nog onduidelijk zijn wat de problemen en de oorzaken zijn. Goed om als eerste dit helder te krijgen.

Mochten er schuldgevoelens zijn, en ook dat die als eerste moeten worden aangepakt, dan kun je de volgende stappen doen:

A. Wat is de waarheid voer schuld en schuldgevoelens.

B. Als er schuld is naar mensen toe, wat zou je daar dan mee kunnen doen.

C. Bespreek: Als er schuld naar God is, wat is die schuld dan en wat zou je er aan kunnen doen.

D. Dan is het goed als de ander de waarheid gaat erkennen.

E. En ook dan doen wat nodig is.

F. Loslaten van schuldgevoel. Stuur als helper de schuldgevoelens weg.

G. Bid voor en met de ander voor vervulling met de Heilige Geest.