Na de start van de christelijke gemeente op die bijzondere Pinksterdag zijn inmiddels bijna twintig eeuwen gepasseerd. Van een klein groepje in Jeruzalem werd het een wereldwijde beweging. Een beweging die de wereld veranderde waar zij kwam.
Maar andersom heeft de wereld ook de christelijk gemeente beïnvloed. Dat heeft, naast allerlei interne ontwikkelingen, de kerk ingrijpend verandert.
De kerk, in ieder geval die in het Westen, is een weinig bepalende minderheid geworden. Gelukkig is in andere continenten de kerk juist nog wel meer een bruisende kracht.
Welke invloeden zijn er op de kerk geweest in die eeuwen en wat hebben die invloeden veroorzaakt? Dat is het onderwerp van deze studie. Hopelijk kunnen we daarmee de weg teruggaan. Van welke invloeden kunnen we beter afscheid nemen. En hoe kunnen we weer terug naar de bron.
Vragen
Bij dit onderwerp zou je de volgende vragen kunnen stellen.
Hoe zag de christelijke gemeente er aan het begin uit?
Welke soorten invloeden zijn er van begin of aan tot nu toe op de christelijke gemeente de kerk geweest? En wat hebben die invloeden tot gevolg gehad?
Hoe kun je bepalen of een invloed wel of niet goed uitwerkt?
Is het goed om weer terug te gaan naar het oorspronkelijke?
Is het haalbaar om weer terug te gaan naar de oorspronkelijke versie van de kerk?
Bij het hoofdstuk Lessen staan antwoorden op deze vragen.
Hoe zag de kerk er in het begin uit?
De christelijke gemeente was in het begin een met de Heilige Geest vervulde gemeenschap, gefundeerd op de wet en de profeten en het onderwijs van Jezus.
Zowel de wet en de profeten als het onderwijs van Jezus is in de Bijbel te vinden. We hebben dus de bronnen nog beschikbaar zodat de huidige kerken kunnen spiegelen met de oorspronkelijke uitgangspunten.
We hebben als bron ook het boek Handelingen die een beeld schetst van de eerste tientallen jaren van de christelijke gemeente.
Wat mij opvalt is dat wij deze nieuwe christelijke gemeenten behoorlijk Joods waren, maar op een losse manier als je dat vergelijkt met de Joods orthodoxe mensen.
En wat nog meer opvalt is de betrokkenheid van de Geest van God, die leidt tot vele bijzondere gebeurtenissen. Van de tongen als van vuur op de hoofden van de mensen tot bijzondere vrijlatingen uit de gevangenis.
En wat nog meer opvalt is dat mensen qua houding en gedrag boven zichzelf uitstijgen. Ze transformeren naar tolerante, liefdevolle en vrijgevig mensen. Ze kunnen zich uiten in de Geest. Ze profeteren en ze spreken in tongen. Mensen genezen en worden vrij van kwade geesten.
En wat ook opvalt is dat ondanks dat er veel druk van buiten is, veel mensen zich vanuit hun oude wereld aansluiten bij deze nieuwe gemeente. Gezien de verdrukking is de prijs hoog, maar de beloning blijkbaar nog veel hoger.
Invloeden
Er gebeurt in twintig eeuwen natuurlijk verschrikkelijk veel. Je kunt dit ook op allerlei manieren duiden. Hieronder is dus een keuze gemaakt van de belangrijkste invloeden.
De eerstgenoemde invloed wordt al in het Nieuwe Testament geduid. En ook enigszins al, die van de Grieken. Over die laatste twee is ook heel wat literatuur van hedendaagse christelijke schrijvers.
Van die van de Romeinen en van de godsdiensten van de volken ken ik geen literatuur. Die is blijkbaar meer onopgemerkt, onbewust geaccepteerd. Merkwaardig eigenlijk.
Het traditionele jodendom
Als je de evangeliën leest, merk je bij Jezus enerzijds een totaal loyale houding naar de Wet en de Profeten van het Oude Testament, maar anderzijds een losse en soms ook kritische houding als het gaat om het traditionele jodendom.
Jezus hield zich niet aan de traditionele regels voor de sabbat. Hij plukte aren op de sabbat, Hij genas ook mensen op de sabbat. Jezus spreekt de Farizeeën scherp aan als ze hun eigen regels boven die van de Wet stellen.
Als er goede zaken waren in de traditie dan gebruikte Jezus die zeker, zoals het gebruik om water te scheppen op de grote dag van het Loofhuttenfeest.
De eerste tientallen jaren is er op diverse plaatsen grote invloed van het traditionele jodendom op de kerk geweest. Er was het idee dat je door die uitvoerige lijst met regels uit de traditie na te leven het eeuwige leven kon verdienen. Paulus keert zich daar tegen. Je kunt dat lezen in de brief aan de Galaten en die van de Romeinen. Daarentegen helpen de geboden van de Thora genoemd wel om gezond te leven en dichter bij God te zijn.
Was dit een invloed, die in het begin van de kerk een groot gevaar was. De invloed verdween toen de band met Israël, het Oude Testament, de Joodse broeders langzamerhand steeds minder werd.
Het Griekse denken.
Al direct kreeg de kerk ook te maken met invloed van het Griekse denken. Paulus schrijft er in 1 Korintiërs 15: 35- 58 al over. Grieken die onderscheid maakten tussen de hogere geest/ziel en het lagere lichaam. Paulus was faliekant tegen dat onderscheid.
Met de afnemende invloed van de Hebreeuwse wet en de profeten op de kerk, nam de invloed van het Griekse denken toe. De meeste kerkvaders hadden geen Joodse achtergrond, verstonden het Hebreeuws ook niet goed. In die tijd was het werk van de Geest nog krachtig. Met hun charisma hadden ze grote invloed op de geleidelijk veranderende koers van de kerk.
Die invloed van het Griekse denken is in de kerk doorgegaan. De al-woorden (almachtig, alwetend, alom tegenwoordig etc), de drie-eenheid, het begrip eeuwig als een oneindig lange tijd. Dit is een denken dat vreemd is aan het Hebreeuwse denken van de Bijbel.
De godsdiensten van de volken
De christelijke gemeenten kwamen in aanraking met mensen die tot dan toe hun hele leven aan andere godsdiensten waren toegewijd. Godsdienstige praktijken grijpen diep in in de levens van mensen. Het is lastig om de knop om te zetten.
Aan de hand daarvan kwam de vraag naar voren. Wat zijn de belangrijkste zaken waar we deze mensen in moeten proberen te veranderen.
Het overleg in Jeruzalem, dit wordt wel het Apostelconvent genoemd stelde dat de volgende vier zaken de hoogste prioriteit hadden om af te schaffen.
Handelingen 15:20-21. …. maar dat we hun moeten schrijven dat ze zich dienen te onthouden van (1) wat door de afgodendienst bezoedeld is, (2) van ontucht, (3) van vlees waar nog bloed in zit en (4) van het bloed zelf. In elke stad wordt de wet van Mozes immers al sinds mensenheugenis verkondigd en op iedere sabbat in de synagogen voorgelezen.’
Opmerking: (1) ik denk aan waarzeggerij en tovenarij, aanbidding van goden, vlees eerste offeren aan goden (2) bijvoorbeeld niet meedoen aan tempelprostitutie, geen sex met jonge jongens, geen sex met anderen buiten de huwelijken (3) en (4) men had de gewoonte om bloed te eten en te drinken. Dat is in de wet van God verboden, In het bloed zit het leven. Deze zaken hebben nu nauwelijks meer invloed op de kerk.
Paulus schrijft later over godsdienstige feesten, die de mensen uit de volken vierden. Hij is voorstander om de Joodse feesten te vieren. <<tekst verwijzing opnemen>>
Soms werden feesten gecombineerd. Op het midwinterfeest van de volken ging men de geboorte van Jezus vieren.
Vanuit de godsdiensten van de volken was er ook een andere houding tegenover God. Een houding met minder vertrouwen: ‘je weet nooit of God je gunstig gezind is’. Ook een andere houding bij het gebed: ‘handen gevouwen en hoofd gebogen’. In het gebed ging men het eerbiedige ‘wilt u’ gebruiken. Ook het gevoel van het niet-verantwoordelijk zijn. Sommige gingen en gaan er ver in: de godheid bepaalt alles, wij kunnen niets en wij zijn niets.
Hadden steden en streken eerst een bepaalde god, die gediend moest worden en die hen beschermde en vruchtbaarheid gaf. Nu kreeg een stad of streek vaak een ‘heilige’ die de stad of de steek beschermde.
De heilige had een uitstekend voorbeeld gegeven om na te volgen. Maar was het verstandig om deze nu ook de nieuwe ‘patroon’ van de stad of streek te maken? Was er daarmee wel voldoende onderscheid met vroeger?
De Romeinse machthebbers
In de eerste eeuwen verspreide het christelijk geloof en leven zich overal in die omvangrijke Romeinse wereld. Het werd steeds meer een invloed in het rijk waar machtshebbers rekening mee moesten houden.
Er waren voor hen twee mogelijkheden om rust in het rijk te houden: de christenen onderdrukken of hen een bepaalde richting uit te dwingen zodat ze de eenheid van het rijk zouden versterken en niet verstoren. De overgrote meerderheid van het rijk hield zich immers nog aan de bestaande godsdienstige praktijken vast.
Er waren keizers die kozen voor onderdrukken. Keizer Constantijn koos als eerste voor de laatste koers. De kerk moest een machtsinstituut worden om de christenen bestuurbaar te maken. Handig als de baas van de kerk in Rome was.
Op zondag vierde men in het rijk de dag van de zongod, Sol. De christenen beschouwden die dag als de dag van de opstanding van Jezus. Mooi om in het hele rijk één gezamenlijke rustdag te hebben.
In het hele rijk, vooral in het Noordelijk deel, vierde men het midwinterfeest. Voor de Romeinen was dat ‘Sol Invictus’, de onoverwinnelijke zon. Mooi als de christenen dan ook een feest hadden. Dat werd het kerstfeest.
De Romeinse kalender werd in de kerk geïntroduceerd, een nieuwe dag begon nu om 12:00 ’s nachts, de zondag werd dus de rustdag. Het nieuwe maan feest verdween. De kerk had een gecombineerde zon en maan kalender, dat werd nu alleen een zonkalender.
Het Paasfeest werd ook anders in de kalender gezet, het pesachmaal verviel. Het Pinksterfeest is nu na 49 dagen. Van het Loofhuttenfeest wilde men af. Het verwijst naar een toekomstig niet-Romeins rijk met een Messias nota bene, een concurrent voor de keizer. Zo’n feest was een gevaar voor de keizer, dat feest moest zéker worden afgeschaft. Daarvoor in de plaats kwam zoals gezegd het kerstfeest.
Voor heersers is een machtsstructuur in de kerk handig. De diensten moesten minder spontaan. De kerkbankjes kwamen en de preekstoel. En ook nog een standaard liturgie. Het vrije woord, het onderwijs van de gemeente werd ook gestructureerd. Het liefst ze kort mogelijk en liefst zoveel mogelijk standaard teksten. Zo hou je alles mooi onder controle.
De Romeinen hebben vrijwel alle maatregelen door kunnen voeren. zker in het begin en nog lange tijd daarna sputterden christelijke gemeenten tegen. Maar zo langzamerhand wende men er aan en op gegeven moment dacht men dat het altijd al zo geweest was en dat het beter was dan het ooit was geweest.
In deze tijd verdween steeds meer de aandacht voor de mensen. Hun groei in geloof, hun vorming en het nieuwe mensen werden geen prioriteit meer. De aandacht ging steeds meer naar de leiders van de kerk, de reeds overleden heiligen, de hemel en de hel na het overlijden, de gebouwen en hun interieur en hun liturgieën. Gewone mensen werden niet geacht om zelf na te denken. Hun noden, behoeften en verlangens bepaalden niet meer de agenda.
De invloed van de kerk op het Romeinse rijk was groot. De spirituele prijs die ervoor werd betaald was echter hoog.
De Verlichting
In de 18de eeuw kwam er een nieuwe cultuur filosofische en intellectuele stroming op gang. Deze stroming begon klein, maar kreeg allengs steeds meer invloed.
Algemeen beschouwt men de uitspraak ‘cogito ergo sum’, Latijns voor ‘ik denk, dus ik ben’ als het begin van deze stroming . Deze uitspraak was van filosoof en wiskundige René Descartes, een Fransman, die overigens twintig jaar in Nederland woonde.
René Descartes overleed in 1560. Hij was de exponent van een stroming, die steeds meer aanhang kreeg. Je kunt ook zeggen dat hij en anderen onderdeel waren van een nieuwe tijdgeest.
Wat bij hen naar voren kwam, was dit: “We kunnen zelf nadenken buiten de kerk om”. De kerk was namelijk in die dagen alom tegenwoordig. “Door redeneren en het gezonde verstand kun je tot de waarheid komen”. En: “Wat je niet met het gezonde verstand kan beredeneren, zoals de geestelijke zaken, die zijn niet belangrijk en die zaken bestaan wellicht ook niet”.
Natuurlijk er was binnen de alomtegenwoordige katholiek kerk best ruimte voor eigen opvattingen. Zie Erasmus. Maar je kon ook grenzen overgaan en dat had je een probleem. Zie Luther en Calvijn.
Door de invloed van de verlichting op de maatschappij verloor de kerk de macht over het denken buiten de kerk en in de laatste tientallen jaren is ook de macht over het denken binnen de Rooms Katholieke kerk onder de leken minimaal geworden.
In de kerken van de Reformatie trof je van begin af aan diversiteit van overtuigingen aan bij de verschillende kerken. Binnen één kerk wordt je wel geacht je aan de opvattingen van die kerk te houden. Dat denken is nog steeds aanwezig.
Je kunt je beter je op één bron richten, de Bijbel, en elkaar aan de hand van de inhoud van de Bijbel inspireren en bemoedigen.
Tot aan het eind van de 20ste eeuw is algemeen geweest dat geestelijke zaken, ofwel niet bestonden en mochten ze wel bestaan dan waren ze niet belangrijk. Dat was niet alleen in de maatschappij maar ook wel in de kerk. Veel mensen in kerken hebben nog nooit de een geestelijke ervaring gehad. De Heilige Geest is een onbekende god.
In de Rooms Katholieke kerk was nog aandacht voor het bovennatuurlijke. Bij de reformatie, althans bij de ‘gereformeerde’ tak, kwam de overtuiging dat het beter was je helemaal niet meer te richten op tekenen en wonderen.
De tekenen en wonderen van Jezus waren er vooral om aan te tonen dat Jezus de zoon van God was. Het doel om van die tekenen en wonderen te leren en ze na te volgen werd niet meer gezien.
Vanaf begin 21ste eeuw is daar wel een kentering in gekomen zowel in als buiten de kerk. Er is toch wel iets onder de hemel. Bijna iedereen gelooft dat overleden mensen er toch nog wel zijn.
De ‘Romantiek’
Er is ook een kentering gekomen in het alleen maar het denken voorrang te geven. Er is nu een hele belevingswereld op gang gekomen: de romantiek.
Mensen zijn zich er niet van bewust dat ze die stroming aanhangen. Hun beleving geeft zin aan hun leven. Ze wisselen ook nog wel eens van opvatting. En hebben standpunten die dikwijls intern tegenstrijdig zijn.
Ze willen geen discriminatie en geen racisme. Hoewel je ook wel weer tegen Joden mag zijn en hen discrimineren.
Dat homo’s niet konden trouwen beleefden men als onrecht. Dus we kregen een homohuwelijk. Er zijn daarbij nogal wat voorstanders die eerst juist tegen het huwelijk waren.
Men ziet abortus als een groot recht voor vrouwen. Het recht van het ongeboren leven is blijkbaar niet belangrijk.
Iedereen heeft het recht om een mooie uitkering te ontvangen. Werken hoeft niet meer. Werknemers van bedrijven zijn kwetsbaar en moeten dus worden beschermd.
Er moet voor allerlei doelen financiële middelen zijn, terwijl diezelfde mensen weinig oog hebben voor de bedrijvigheid.
Mensen van ver, die Nederland binnenkomen zijn vluchtelingen en die zijn veel zieliger dan Nederlanders en moeten dus meer geholpen worden dan Nederlanders.
Moslims in Nederland zijn zielig, we moeten hen helpen en steunen en ook hun opvattingen overnemen.
De ‘Romantiek’ stroming heeft ook vijanden. Trump is het kwaad. Wilders is het kwaad. Israël is het kwaad.
De media kiezen voor bepaalde belevingen van goed en kwaad. Ze voeden een bepaalde hysterie door alleen artikelen te plaatsen die passen het versterken van die overtuiging.
In de politiek zijn argumenten niet meer belangrijk maar alleen de juiste strijdkreten.
De kerk zou een rots in de branding kunnen zijn. Niet meewaaien met iedere wind. Nuchter zijn. De Bijbel: ‘in Christus is noch man noch vrouw, noch slaaf noch vrije’. Wij zijn tegen discriminatie en racisme, maar dan wel van iedereen.
Koppel je beleving aan de dienst aan God en vergeet vooral niet je verstand te gebruiken.
Bronnen
Er is een veelheid aan boeken te raadplegen over dit onderwerp. Dit vind per genoemd onderwerp de meest interessante boeken.
| 1 | Invloed van de Griekse filosofie op de kerk | ||
| Titel | Auteur | Opmerkingen: | |
| 1 | De wereld van Sofie | Jostein Gaarder | Ondertitel: Roman over de geschiedenis van de filosofie |
| 2 | De onzichtbare maat | Andreas Kinneging | Archeologie van goed en kwaad. |
| 2 | Invloed van de godsdiensten van de niet-Joodse volkeren op de kerk | ||
| Titel | Auteur | Opmerkingen: | |
| 1 | The two Babylons | Alexander Hislop | Is hét standaard werk over dit onderwerp. |
| 2 | Nederlandse Religie- geschiedenis | Joris van Eijnatten en Fred van Lieburg | |
| 3 | Hoe de invloeden op de kerk de relatie met het jodendom beïnvloedde | ||
| Titel | Auteur | Opmerkingen: | |
| 1 | Tussen Oorsprong en schisma | David Flusser | Het zijn artikelen over Jezus, het Jodendom en het vroege Christendom |
| 2 | How the Church departed from its Hebraic Roots | Torah ministries | |
| 4 | Hoe de kerk de omgeving beïnvloedde | ||
| Titel | Auteur | Opmerkingen: | |
| 1 | Evangelie verkondiging in de eerste eeuwen | Michael Green | |
| 2 | Arm en rijk | David S. Landes | Geeft globale lijnen van de wereldgeschiedenis. |
| 5 | Hoe moderne stromingen de kerk beïnvloedde | ||
| Titel | Auteur | Opmerkingen: | |
| 1 | De terugkeer van de verloren Vader | F.O. van Gennep | Een analyse van de cultuur geschiedenis van de laatste eeuwen |
| 2 | |||
Overwegingen
Zoals de kerk nu is lijkt deze slechts in de verte lijkt op wat de eerste gemeenten in het begin waren.
Als we de invloeden op de kerk kennen en haar gevolgen, kunnen we hierover bezinnen, onze situatie overdenken. De klok terugdraaien zal niet gaan. Maar de Joodse basis én het van de Geest vervulde én de verandering van mensen, zoals dat in de oorspronkelijke gemeente was, zijn onmisbare ingrediënten voor een succesvolle kerk.
Het zal een koers zijn waar we veel opnieuw moeten leren. Een koers met vallen en opstaan. Het lijkt me voor gevestigde kerken een zware maar wel nodige weg. Voor groepen, die pionieren moet het gemakkelijk haalbaar zijn.
Paus Franciscus sprak over onze Joodse basis. Hij hanteerde daarbij het beeld van een vork. De steel is Israël, de ene tand van de vork, de kerk, heeft zich in een bepaalde richting ontwikkeld en de andere tand van de vork, de joden, hebben zich in een andere richting ontwikkeld.
Bij beide ’tanden’ is er nu afstand met Israël. Zou dit de wens van God zijn? Natuurlijk niet. Ga daarom op weg aan de hand van het oude plan van God met Israël, daarbij zijn wij, als volken buiten Israël, als in Israël ingelijfd.
De werking van de Geest is bij vlagen toch wel weer teruggekomen. In alle eeuwen en zeker ook de laatste eeuwen.
De aandacht voor de verandering van de mensen die zich invoegden bij de christelijke gemeente lijkt mij nog steeds onderbelicht. Er is wel veel onderwijs maar zijn er ook trajecten dat er wordt gewerkt aan verandering de innerlijke mens?
Er was voor de kerk naast vreemde invloeden ook al vroeg allerlei intern gedoe. De apostelen schrijven in het hun brieven daar al over. Dat heeft o.a. geleid tot de diverse kerkelijke stromingen zoals de Oosters Orthodoxe kerk, de Koptische kerk en de Rooms Katholieke kerk. En daarna nog de Protestantse en de Evangelisch kerken. Zie voor dat interne gedoe deze studie, zie link.
Lessen
Als het om de christelijke gemeente gaat, wat is het oorspronkelijke?
Zie het eerste hoofdstuk met deze naam.
Welke soorten invloeden zijn er van begin of aan tot nu toe op de christelijke gemeente de kerk geweest? En wat heeft die invloed tot gevolgen gehad?
De invloed van het orthodoxe Jodendom is nauwelijks meer aan de orde. Het Griekse denken zit nog steeds in de genen van de kerk.
Het godsdienstige leven van de volken bepaalt nog wel steeds het denken van de gelovigen.
De Romeinse structuur zit nog steeds in de kerken. Het minst in evangelische kerken.
Het denken boven het beleven en dat het geestelijke niet bestaat zit nog steeds in de kerken. Het minst in de evangelische kerken.
De trends van de moderne tijd hebben ook de meeste grip op de kerken en het minst op de evangelische kerken.
Is het goed om weer terug te gaan naar het oorspronkelijke?
Iedere kerk en ieder mens heeft de vrijheid om te kiezen wat men goeddunkt en wat aangenaam is.
De kerk zoals die in het begin was, is de bedoeling van God om als kerk te zijn in deze wereld. Dus als Gods wil voor jou belangrijk is, dan ga je werken aan de verandering van kerk naar zoals God dat voor ogen heeft. Dit is ook het doel van mijn leven en het doel van deze site.
Na het herstel zullen we als kerk weer aan de kop staan en niet aan de staart.
Hoe zou dat dan moeten gebeuren?
Kerken zijn een soort van mammoettankers, daarvan is de koers slechts uitermate langzaam te veranderen. Het begint bij jou en mij. Als we nu eens meer meer gericht zijn om de invloed van het Oude Testament te vergroten. Als wij nu ook maar eens meer gericht zijn op de werking van de Geest te zoeken en daar in te staan. Als we zelf een proces van verandering doorgaan dan zal de kerk weer in de goede richting veranderen.