Bij het maken van de studies, die op deze site staan, heb ik talloze keren meegemaakt dat er discutabel werd vertaald. Het lijkt me goed om daarvan een overzicht te geven. Dat overzicht is dit artikel.

Om dit punt te begrijpen begint het met enkele inleidende woorden. Het overzicht zal door de tijd verder worden aangevuld.

Vertalen is lastig

De boeken van de Bijbel zijn in het Hebreeuws en Grieks geschreven. In Nederland lezen we vertalingen van de Bijbel vanuit die twee talen.

Vertalen is lastig. Er is een bekend spreekwoord dat zegt ‘vertalen is liegen’. Dat is wel kras uitgedrukt, maar het is moeilijk om het correct te doen. Zeker vertalen uit het Hebreeuws is lastig. Het Hebreeuws is schilderachtig met diepere lagen en het Nederlands is nogal rationeel en heeft minder diepte.

Degene, die vertaalt neemt ook zijn eigen kijk op het leven en de wereld mee. En een vertaler vertaalt ook voor een bepaalde groep, die bepaalde verwachtingen van de vertaling heeft. Vertalers houden daar rekening mee.

De oudste vertaling in de westerse wereld is de Vulgaat. Die werd rond het jaar 400 door Hiëronymus gemaakt. Hij gebruikte de teksten van de Bijbel, die er toen waren. Later vond men oudere handschriften die op enkele punten anders waren dan de toen bestaande handschriften afweken. Ook de interpretatie van de betekenis van woorden destijds was soms anders dan latere interpretaties.

Zo staat er in Jesaja 7:14, als voorbeeld, in de Vulgaat het woord virgo, dat maagd betekent maar in het Hebreeuws staat ha ‘alma dat meer de betekenis heeft van jonge vrouw.

Standaard vertaalvraagstukken

Er zijn een paar problemen waar iedere vertaler mee heeft te maken. Hier de twee waarbij een keuze voor veel teksten een gevolg heeft.

Het Hebreeuws kent maar één aanspreekvorm, maar in het moderne Nederlands kennen we ‘u’ en ‘jij’. De SV en NBG51 hebben dit opgelost door het woord ‘gij’ te gebruiken voor God, maar ook wel ‘u’ als het om mensen onderling gaat. De HSV gebruikt de aanspreekvorm ‘u’. De NBV21 gebruikt afwisselend zowel aanspreekvorm ‘u’ als ‘jij’.

Wij kunnen dus weten als we de woorden u, jij of gij lezen in de vertaling dat het gaat om die Hebreeuwse aanspreekvorm waarbij er geen onderscheid is.

De naam van God. De vier letters JHWH in het Hebreeuws wordt door de Joden als Adonai, dat is ‘Heer’ uitgesproken. Dit heeft ertoe geleid in de vertalingen ook niet de naam van God te gebruiken. De Statenvertaling en HSV vertalen als in het Hebreeuws, die vier letterige naam van God voorkomt met het woord HEERE. De NBG51 met HERE en de NBV21 met HEER. De Bijbel in Gewone Taal vertaalt met Heer.

We weten dus als lezer als je deze naam ziet dat in het Hebreeuws de naam van God staat.

Een ander punt is de eenduidige of meerduidige kijk op de werkelijkheid. Het Westerse denken is als een liniaal, eenduidig: het is of dit of het is of dat. Leg nu eens in één zin uit hoe het zit.

Het Hebreeuwse denken geeft diverse kanten van een zaak aan. Meer als een diamant met verschillende vlakken. Het is meerduidig. In onze vertalingen staat nog wel eens ‘want’, duidt op oorzaak en gevolg, de liniaal als in het Hebreeuws het woord ‘en’ staat. De diverse kanten van een zaak. Weest op dit punt alert als je de Bijbel leest.

De Statenvertaling zette de toon

Het is de kunst van een goede vertaler om de eigenheid van de tekst te laten bestaan. Maar een vertaler is ook maar gewoon een mens met eigen opvattingen en de opvattingen van de tijd waarin de vertaler leeft.

De oudste vertalingen waarvan de Statenvertaling er één van is hebben een soort norm neergezet, die van grote invloed is op de vertalingen van latere tijden.

Hoe zou je die tijd van de Statenvertaling kunnen omschrijven? Hoe dachten en leefden de mensen toen?

Heel anders dan nu. Het was een tijd van eindeloze oorlogen op leven en dood. Als de ene oorlog was afgelopen kwam er wel weer een andere oorlog. Het was onveilig. Het was niet voor niets dat er muren waren om steden heen. Wat nu in Oekraïne gebeurt was toen gewoon in heel West Europa.

Ook binnen een gemeenschap ging het er harder aan toe. De doodstraf was normaal. Lijfstraffen ook. Ook op scholen en weeshuizen.

Eeuwenlang had men de mensen bang gemaakt voor de hel, die verschrikkelijk was en waar je in kwam als je stierf. Maar als je je netjes volgens de regel van de kerk gedroeg kwam je in de hemel na je dood. De dood was ook veel dichterbij dan nu. Er stierven veel kinderen. Als je meer dan 50 jaar oud was werd je als oudere gezien.

Er was honger en armoede. Je had de heren, de middenstand en de arbeiders in de samenleving. Rangen en standen waren normaal. Slavernij was normaal. Mensen met een donkere huidskleur waren afstammelingen van Cham, die een straf van God had gekregen.

Het was superbelangrijk als je bij de kerk hoorde. Als je niet bij de kerk hoorde was je goddeloos.

De geloofsbeleving van de gelovige van de 16de eeuw was anders dan die van het volk Israël uit de tijd van David. De Psalmen waren populair maar het uitbundige en de geestelijke diepte van de Psalmen werd anders beleefd.

Daar komt nog bij dat de Statenvertaling werd gemaakt door geleerde heren. In het algemeen is vlakker en minder geestelijk vertaalt <<voorbeelden komen hieronder>>

Kleur van de diverse vertalingen

Voor degenen onder ons, die graag de oorspronkelijke betekenis van de teksten van de Bijbel willen weten is het goed om de eigenaardigheden van de vertalingen te weten. Daarbij is het goed om te weten dat vertalers

Vertaling:	Opmerkingen:
Katholieke vertalingen	Sluiten meer aan op de leer van de kerk.
Statenvertaling 1617	Gemaakt in een tijd van bloei van het protestantisme en de strijd van Nederland voor het bestaan.
NBG51	Gemaakt in een tijd dat men ging twijfelen aan wonderen. <terug te zien in de vertaling?>
HSV	Moest een hedendaags vertaling van de Statenvertaling zijn en moest aansluiten op overtuigingen in de Gereformeerde Gezindte
NBV21	Gemaakt in een tijd van zelfstandige positie van de vrouw. De vertaling moet begrepen worden door de mens van de 21ste eeuw.

Specifieke voorbeelden

Het gaat hier om de vier bekende vertalingen SV, HSV, NBG en NBV.
<is nog heel incompleet>

	Er staat:	Is vertaald als	Betreft
1	torah = onderwijs,	wet	allen
2	….kwaaddoeners	goddelozen	SV (9 en 249) HSV (36 en 250) NBG ( ? en 249) NBV ( ? en 195)
3	doulos = slaaf	dienstknecht	SV HSV
4	dopen in	dopen met